DVD-recensie
Prachtige muziek in fraaie bewegende beelden
© Paul Korenhof, mei 2015
Verdi: Les Vêpres siciliennes Lianna Haroutounian (Hélène), Bryan Hymel (Henri), Michael Volle (Guy de Montfort), Erwin Schrott (Jean Procide), Neal Cooper (Thibault), Jihoon kim (Robert0, Jean Teitgen (Le Sire de Béthune), Jeremy White (Le Comte de Vaudemont), Nicholas Darmanin (Daniéli), Michelle Daly (Ninetta), Jung Soo Yun (Mainfroid), Royal Opera, Covent Garden Opus Arte 0825646164349 (2 dvd's) Opname: Londen, 17 oktober 2013 |
 |
Wat te zeggen van een liedvertolker die zegt dat de teksten van Winterreise hem niet zo interesseren en dat hij al zijn aanwijzingen uit de muziek van Schubert haalt? Dat sommige moderne regisseurs bij het ensceneren van een opera inderdaad zo te werk gaan, vermoedden we reeds lang, maar de Noorse regisseur Stefan Herheim komt er zelfs rond voor uit. Naar aanleiding van zijn regie van Les Vêpres siciliennes verklaarde hij twee jaren geleden tegen een journalist van The Guardian: "My approach starts with the music, much more than with the text. The text is absolutely secondary in my work."
Gelukkig genoot Herheim een opleiding tot cellist en kan hij muziek lezen, tegenwoordig zeldzaam bij operaregisseurs (sommigen regisseren werken waarvan zij tekst noch muziek kunnen lezen.), maar het blijft een vreemd uitgangspunt. Niet alleen ontkent hij daarmee het scheppingsproces van een componist die vaak een uitgebreide en minutieuze aandacht aan die tekst besteedde, maar bovendien gaat hij voorbij aan het feit dat bij een goede opera iedere noot van de muziek op de tekst gebaseerd is.
Daarnaast is duidelijk dat minder aandacht voor de tekst onvermijdelijk leidt tot minder aandacht voor de personages en hun motivaties, en dat element hebben de regies van Herheim reeds in overvloed geïllustreerd. Zijn aandacht ligt kennelijk ook meer bij historische ontwikkelingen en (soms sterk aangezette) sociale en politieke verhoudingen, die hij door zijn vormgevers regelmatig laat vertalen naar de tijd waarin een werk ontstond. Het verhaal dat hij daarbij ontwikkelt, is meestal ook slechts ten dele dat van het libretto; eerder is zijn plot een soort 'stripverhaal' dat zich eventueel door de tijd heen beweegt met een brug van de periode van ontstaan naar het heden van de toeschouwer.
Ronduit fascinerend - misschien mede doordat ik op dat moment nog maar weinig van zijn hand gezien had - vond ik de visie op Parsifal die Herheim presenteerde tijdens de Bayreuther Festspiele 2008, geënsceneerd als een 'doorloop' van de politieke ontwikkelingen in Duitsland met verwijzingen naar zowel het verhaal van Wagner als de Bayreuther geschiedenis van de afgelopen eeuw.
Minder enthousiast was ik over Jevgeni Onegin in Amsterdam. Tsjaikovski's opera gaat namelijk niet over ideeën en ontwikkelingen, maar volledig over de karakters en gevoelens van de hoofdpersonen, en wie van dat verhaal een rijk geïllustreerd geschiedenisboekje maakt, haalt de kern uit het werk. Dat nog afgezien van het feit dat bij deze productie de dramatische relatie tot de muziek soms wel heel ver te zoeken was; Tsjaikovski's partituur was gedegradeerd tot een aaneenschakeling van sfeermomenten waarop Herheim vrijelijk visueel associeerde.
Een dieptepunt was voor mij de Rusalka in Brussel in een enscenering die absoluut geen relatie meer vertoonde met de tekst, het verhaal en de karakters en waarbij ik soms niets bespeurde van een relatie - ook niet in sfeer - tussen beeld en muziek.
Bij de uitvoering van Les Vêpres siciliennes die in 2013 in Londen werd opgenomen, creëerden Herheim en zijn ontwerpers weer een fraai visueel spektakel vol warmte en nostalgie, waarbij het 19de-eeuwse Parijse karakter van deze 'grand opéra' tot uitgangspunt diende. Wie niet geïnteresseerd is in het operadramatiek en louter wil genieten van prachtige muziek in nostalgische beelden, is hier aan het goede adres. Mogelijk zelfs nog meer dan wanneer Herheim het eigenlijke verhaal had geënsceneerd: er wordt wel over Sicilië gezongen, maar wat we te zien krijgen is een verhaaltje (niveau: boeket-reeks met wat seks en geweld) dat zich helemaal in en rond de Parijse Opéra afspeelt.
Dat alles zorgt op het toneel van Covent Garden voor een nostalgische
serie beelden van het 19de-eeuwse Parijse theaterleven, vol pluche, verguldsel,
spiegels en goudverf, waarbij de atmosfeer nog wordt verhoogd door het
feit dat we niet alleen een overdaad aan kleurrijke kostuums uit die periode
te zien krijgen, maar ook menige balletscène met een overvloed
aan witte tutu's. Theater in het theater dus, met de bewegende schilderijen
een van de moderne vluchtheuvels voor regisseurs die er niet uit komen.
Het befaamde Parijse ballet vormt trouwens ook de kern van het verhaal: tijdens de Parijse revolutie van 1848 bezetten militairen de Opéra, verkrachten de danseressen en verminken balletmeester Procida, die daarna een blijvende haat tegen zijn overweldigers koestert. Het mooiste balletmeisje valt natuurlijk ten offer aan de commandant van de militairen (Guy de Montfort) en brengt daarna een baby ter wereld die zich later zal ontwikkelen tot de operatenor Henri.
Dat alles zien we gebeuren tijdens de ouverture waarin Herheim alles fraai en in overeenstemming met maat en ritme van de muziek laat uitbeelden, inclusief een verkrachtingsscène waarin Montfort zelfs op de maat van de muziek steunt en kreunt. Wel valt daarbij op dat de muzikaal onderlegde Herheim kennelijk niet op de hoogte is van de door Verdi in zijn partituur verwerkte 'topoi', nota bene de meest sfeerbepalende elementen in de partituur!
Als dan rond 1868 de Parijse commune-opstand plaats vindt, is dat een prima aanleiding alle hoofdrolspelers wederom in de opéra samen te brengen en ontwikkelt zich een verhaaltje dat enige losse parallellen vertoont met dat van Verdi's opera. Soms is het niet helemaal begrijpelijk maar dat mag de pret niet drukken, en dat van dramatische diepgang nog minder sprake is dan in het libretto van Scribe, moeten we ook maar accepteren. Wel komt vooral Hélène er in deze bewerking dramatisch bekaaid van af. Het feit dat Herheim haar de halve opera laat rondwandelen met het afgekapte hoofd van haar broer (waar kennelijk de honden en aasvogels zich uitgebreid te goed aan hebben gedaan), neemt niet weg dat haar voorgeschiedenis en drijfveren hier even helder zijn als een omgewoelde modderpoel.
Na de miskleun van Christoph Loy bij De Nederlandse Opera met het grote ballet in het derde bedrijf was ik extra nieuwsgierig naar wat Herheim daarmee gedaan zou hebben in deze 'Parijse' enscenering vol sfeervolle balletscènes. Juist dit deel van de partituur bleek echter gecoupeerd. Wat een nauwe samenwerking had moeten worden van de Royal Opera met het Royal Ballet, werd een artistieke scheiding der geesten. De Londense choreograaf had zich om artistieke redenen uit de productie teruggetrokken en daarbij het hele Royal Ballet meegenomen. Gevolg: Verdi's beste balletmuziek werd uit de voorstelling geschrapt en er werd een dansgroep van buiten aangetrokken om de overige dansscènes in te vullen. Ook in Londen is de macht van de regisseur kennelijk ongelimiteerd.
Ondanks het gebrek aan een samenhangende dramatiek blijft de voorstelling een echte 'Herheim' in die zin dat het totaal prachtige plaatjes oplevert en nogmaals: wie het louter te doen is om een visueel aangename, romantische visuele begeleiding van de muziek, kan zijn hart bij deze dvd's zonder meer ophalen. Muzikaal staat het geheel niet altijd op het niveau dat bij een grand opéra past, maar een minpunt is hooguit de matte Hélène van Lianna Haroutounian, die op het laatste moment moest invallen voor Marina Poplavskaya. Zij begint met het probleem dat zij meteen in het eerste tafereel met haar aria de vlam in de pan moet laten slaan, maar in plaats van een vlam is hooguit sprake van een flakkerend theelichtje met net genoeg kracht om een groene thee lauw te houden.|
Deze jonge Armeense sopraan heeft een mooie stem en hanteert die betrouwbaar,
maar de dramatiek en de persoonlijkheid van de echte Verdi-sopraan ontbreken
vooralsnog, al toont zij zich in de loop van de opera wel een vertolkster
met mogelijkheden voor de toekomst. Dat laatste geloof ik minder van de
bas Erwin Schrott, die als Jean de Procida in alles de allure mist waar
deze opera om vraagt. Binnen de enscenering van Herheim is hij nog wel
geloofwaardig, maar wat waren wij ooit gelukkig toen wij in deze twee
rollen Cristina Deutekom en Pieter van den Berg konden horen!
Een geheel ander hoofdstuk vormt het aandeel van de Duitse bariton Michael Volle als Guy de Montfort. Een Verdi-bariton in de stijl van Heinrich Schlusnus is hij beslist niet en een specialist op het gebied van Franse vocalistiek evenmin, maar als vocale persoonlijkheid doet hij bepaald niet onder voor zijn grote voorganger. Daarnaast is hij een acteur met een sterke uitstraling die het hele toneel beheerst, ook in de scènes waarin hij een minder prominente rol vervult. Zijn duet met Henri in het eerste tafereel doet de dramatische temperatuur meteen tot grote hoogte rijzen en tot het laatste tafereel blijft hij vocaal en als persoonlijkheid de spil van de voorstelling! Zelfs de uiterst capabele, zij het niet altijd even genuanceerd fraserende Henri van Bryan Hymel blijft in de schaduw op alle momenten waarop Volle op het toneel staat! Na het Franse recital van deze Amerikaanse tenor lijkt zijn vertolking hier iets minder bezield, maar muzikaal en stilistisch weet hij zcih uitstekend te handhaven, ook naast de overheersende Montfort van Volle.
In de bak betoont Antonio Pappano zich wederom een Verdi-dirigent van klasse, al mis ik toch een beetje het vuurwerk waar deze grand opéra - meer dan Don Carlos - om vraagt. Een dubbel woord van lof tot slot voor de technische kant van deze dvd's. Niet alleen speelt videoregisseur Rhodri Huw uitstekend in op de combinatie van 'Parijse' theaterdecors met de even goud-fluwelige zaal in Covent Garden, maar bovendien heeft Opus Arte de technisch uitstekende beelden voorzien van een geluidsspoor van 1.5 Mbps (48kHz/16bit) dat daarmee het merendeel van de dvd's overtreft. Van een track-indeling is bij deze productie van Opus Arte overigens weer geen spoor te bekennen, maar ja, dvd's worden nu eenmaal niet geproduceerd door mensen die ze ook gebruiken!