DVD-recensie
Royal Opera - The Collection (3)
© Paul Korenhof, januari 2018
 |
R. Strauss: Salome
Nadja Michael (Salome), Michaela Schuster (Herodias), Michael Volle (Jochanaan),
Thomas Moser (Herodes), Joseph Kaiser (Narraboth) e.a.
Dirigent: Philippe Jordan
Regie: David McVicar
Opname: 3, 6, 8 maart 2008
Szymanowski: Król Roger
Marius Kwiecien (Roger), Georgia Jarman (Roxana), Saimir Pirgu (De herder),
Kim Begley (Edrisi) e.a.
Dirigent: Antonio Pappano
Regie: Kasper Holten
Opname: mei 2015
Britten: Gloriana
Susan Bullock (Elizabeth I), Toby Spence (Robert Devereux), Mark Stone
(Lord Mountjoy), Jeremy Carpenter (Sir Robert Cecil) e.a.
Dirigent: Paul Daniel
Regie: Richard Jones
Opname: 24 juni 2013
Benjamin: Written on skin
Christopher Purves (The Protector), Barbara Hannigan (Agnes), Bejun Mehta
(Angel 1/The Boy), Victoria Simmonds (Angel 2/Marie), Alan Clayton (Angel
3/John) e.a.
Dirigent: George Benjamin
Regie: Katie Mitchell
Opname: 18 maart 2013
Klik hier voor de bespreking
van:
Mozart: Le nozze di Figaro o.l.v. Antonio Pappano
Mozart: Don Giovanni o.l.v. Nicola Luisotti
Mozart: Die Zauberflöte o.l.v. Colin Davis
Verdi: Macbeth o.l.v. Antonio Pappano
Verdi: La traviata o.l.v. Antonio Pappano
Bizet: Carmen o.l.v. Antonio Pappano
Klik hier voor de bespreking
van:
Wagner: Parsifal o.l.v. Antonio Pappano
Mascagni: Cavalleria rusticana o.l.v. Antonio Pappano
Leoncavallo: Pagliacci o.l.v. Antonio Pappano
Puccini: La Bohème o.l.v. Andris Nelsons
Puccini: Il trittico o.l.v. Antonio Pappano
Puccini: Turandot o.l.v. Henrik Nánási
Het slotdeel van mijn bespreking van de 15-delige videobox van de Royal
Opera is geheel gewijd aan werken uit de afgelopen honderd jaar en ook
hier is waarschijnlijk een heel bewuste keuze gemaakt. Dat Anna Nicole
van Turnage ontbreekt, is nog begrijpelijk. Met hoeveel zorgen de uitvoering
ook werd omgeven en hoeveel energie Eva Maria Westbroek ook stak in de
onconventionele titelrol, het lijkt geen werk voor de eeuwigheid. Totaal
anders is dat natuurlijk met Lulu van Alban Berg. Het ontbreken
van de opname die Opus Arte in 2010 uitbracht van de uitvoering onder
Antonio Pappano en in de regie van Christof Loy kan ik alleen maar als
een groot gemis bestempelen.
Voor enkele meer algemene opmerking omtrent deze uitgave verwijs ik wederom
naar de bespreking van het eerste deel.
Salome
De voorstelling van Salome in de regie van David McVicar (première:
21 februari 2008) is theatraal zonder meer een sterke productie die de
boog honderd minuten lang gespannen houdt, maar over de vraag of het toneelgebeuren
beantwoordt aan de tekst van Oscar Wilde en de muziek van Richard Strauss,
is een fikse discussie mogelijk. Van decadente verfijning is geen sprake
in toneelbeelden die ons verplaatsen naar de kelders van een hotel in
de eerste decennia van de vorige eeuw. Daarbij zien we in de hoogte nog
net het staartje van een diner waar bobo's en hooggeplaatste militairen
gefêteerd woorden, terwijl de soldaten in de kelder zich ondertussne
vermaken met naakte en half naakte dames.
De Salome van Nadja Michael is ook beslist geen onschuldig jong meisje
meer en de rauwe, expliciete benadering van McVicar wordt het duidelijkst
als na haar dans Salome zich even met de perverse, patserige Herodes afzondert
om even later kokhalzend weer tevoorschijn te komen. Tegen expliciteit
op het toneel heb ik geen bezwaar als die functioneel is, maar wie sensualiteit
en erotiek verwart met platte sex heeft ofwel weinig smaak ofwel het idee
dat het huidige tv-publiek dermate afgestompt is, dat alleen rauw effectwerk
nog effect sorteert.
Dat alles wordt verder 'verlevendigd' met een lange reeks details die
lang niet alle door de camera gevangen worden, en die louter bedoeld lijken
om de aandacht vast te houden van een publiek dat niet meer gewend is
naar een gezongen tekst te luisteren. Maar eerlijk is eerlijk: McVicar
is een theaterman in hart en nieren en de voorstelling boeit van begin
tot eind.
Ook muzikaal is het meer imponerend, soms zelfs ietwat grofkluitig muziekdrama
dan een spel van subtiele lijnen en arabesken met als ondergrond een naar
het wagneriaanse neigende benadering door dirigent Philippe Jordan. Iets
dergelijks geldt ook voor de titelrol van Nadja Michael, oorspronkelijk
een mezzosopraan die ik zeventien jaar geleden meemaakte als een verschroeiende
Amneris. Haar vertolking is doortrokken van leven en tekstbegrip, maar
mist vocaal het ranke, meisjesachtige van de echte Salome zoals we dat
zelfs nog iet smeer horen in haar eigen opname van een jaar eerder uit
de Scala.
Zo mogelijk nog sterker komen de Jochanaan van Michael Volle en de Herodes
van Thomas Moser over, en naast deze drie krachtige karakteriseringen
blijft de Herodias van Michaela Schuster wat in het alledaagse steken,
zeker voor wie uit andere opnamen de vertolkingen van Astrid Varnay, Leonie
Rysanek en Anja Silja nog op zijn netvlies heeft.
Krol Roger
Nauwelijks een jaar geleden besprak ik op deze site een bijzondere enscenering
door Kasper Holten van Krol Roger (klik hier)
waarin Szymanowski's bepaald niet makkelijke opera ontdaan was van het
zweverige dat het werk meestal meer vertroebelt dan verheldert. Zo mogelijk
nog meer was ik onder de indruk van de muzikale klankrijkdom die Antonio
Pappano aan het orkest van de Royal Opera wist te ontlokken, en van de
prestaties van de solisten, met name de Poolse bariton Mariusz Kwieczien
in de titelrol. Een jaar later sta ik nog vierkant achter die eerste bespreking.
Een absolute aanrader!
Gloriana
De opera die ik het liefste de hemel in zou willen prijzen, Britten's
nog altijd zwaar ondergewaardeerde kroningsopera Gloriana uit 1953,
blijkt helaas de meest problematische productie uit deze rijk gevulde
box. Gelukkig hebben we ook een opname onder Mark Elder, in 1984 vastgelegd
met het ensemble van de ENO, en een BBC-verfilming uit 1999 van de succesvolle
voorstelling van Opera North met Josephine Barstow als een onvergetelijke
Elizabeth I en met meesterhand gedirigeerd door Paul Daniel.
Dezelfde Paul Daniel stond in 2013 voor het ROH-orkest bij de onderhavige uitvoering, maar in plaats van de schitterende productie van Phyllida Lloyd moest hij hier muzikaal leven blazen in een aanpak van Richard Jones die driekwart van de scènes volledig dood sloeg. Jones, kennelijk evenmin overtuigd van de kracht van het werk als het premièrepubliek in 1953, regisseerde namelijk niet de opera zelf, maar een repetitie van de opera, inclusief toneelknechten, souffleuse en andere overbodige poespas. Visueel werd dat alles bovendien verpakt in het soort sfeerbedervende decors en poppenkastkostuums (ontwerper: Ultz) waar Jones zo verzot op lijkt.
Een ander probleem is de titelrol van Sara Bullock, een goede zangeres, maar een vertolkster in wie ik moeilijk de 'virgin queen' kan zien, noch het historisch personage, noch het karakter dat Britten en zijn librettist William Plomer ons in de opera schilderen. Ook het ensemble om haar heen voldoet niet helemaal aan de verwachtingen, al zijn enkele vertolkingen de moeite meer dan waard, en dan denk ik vooral aan de Robert Devereux van de tenor Toby Spence die - hoe kan het eigenlijk anders - van Britten misschien wel de beste muziek uit deze partituur te zingen kreeg.
Meer waardering voor deze productie kreeg ik toen ik beluisterde zonder televisiebeelden en met het libretto in de hand. Ook toen werd Bullock geen Barstow, maar zij overtuigde wel meer en bovendien was ik zonder sfeerbedervende visuele afleiding beter in staat het orkestspel te ondergaan. En dat is de moeite meer dan waard, dankzij een partituur die probleemloos met die van andere opera's van Britten kan meten, en wellicht meer nog dankzij Paul Daniel en het orkest van de Royal Opera.
Written on skin
De wereldpremière van Written on skin tijdens het Festival
van Aix-en-Provence in juli 2012 was een evenement van de eerste orde,
maar anders dan de meeste critici ging ik toen niet helemaal uit mijn
dak. De muziek van George Benjamin vond - en vind - ik uitermate knap,
beeldend en suggestief, met een gevoel voor drama en een aandacht voor
de personages waaraan veel andere hedendaagse componisten een voorbeeld
kunnen nemen.
Minder overtuigd was ik door het libretto van de veelgeprezen Martin Crimp. Ook bij hem een knappe combinatie van drama en karaktertekening, vervat in een welluidende en goed zingbare tekst, maar mij stoorde - en stoort nog steeds - zijn literair maniërisme en ik kan alleen maar hopen dat dit zich bij volgende generaties niet tegen de waardering voor het werk als geheel zal werken. (Maar als de dalende aandacht voor de gezongen tekst blijft doorzetten, is de kans daarop natuurlijk heel gering.)
Mijn tweede bezwaar betrof de regie van Katie Mitchell, die zich wederom afspeelde in de inmiddels tot cliché verworden kamertjesstructuur van Vicki Mortimer. (Kan die ontwerpster echt niets anders bedenken dan een toneel dat eruit ziet als een poppenhuis in twee verdiepingen?) Bovendien ging haar enscenering ook hier weer gebukt onder haar neiging tot quasi-diepzinnige psychologisering, al bleef zij daarbij ditmaal wel dichter bij de partituur dan bij enkele andere opera's.
Van het allerhoogste niveau was de uitvoering zelf, kundig, in feilloze
timing en doorzichtig gedirigeerd door de componist zelf en met een onnavolgbaar
solistenteam. Dezelfde drie hoofdrolspelers werkten in maart 2013 mee
aan de voorstellingen in Covent Garden, die eveneens door Benjamin zelf
werden gedirigeerd.
Ster van de avond was zowel in Aix als in Londen de sopraan Barbara Hannigan,
die helaas ontbrak bij de Amsterdamse voorstellingen in oktober 2012.
Haar superbe vocale en muzikale kwaliteiten zijn algemeen bekend, maar
belangrijker is dat zij vooral in rollen als Mélisande, Lulu en
in dit werk de individueel en non-conformistisch ingestelde Agnes in staat
is een rol boven het personage van vlees en bloed uit te tillen naar een
bijna metafysisch niveau. Jammer dat zij dat bij voorkeur doet met regisseurs
die hun eigen opvatting belangrijker vinden dan wat een componist en een
librettist over een rol te zeggen hebben.
Uitmuntend getroffen in zang en spel zijn eveneens weer 'The Protector's', Agnes' echtgenoot die door Christopher Purves werd neergezet met een effectieve mengeling van baritonale kracht, lyriek en twijfel, en de rol van de 'The Boy', tevens de 'eerste engel', door Bejun Mehta. Niet voor niets werd deze rol door de componist toevertrouwd aan een countertenor, maar zaken als 'onaards', 'onwerkelijk' of 'engelachtig' hoef je niet aan te komen bij Katie Mitchell, die Benjamin's drie engelen meteen in de eerste scène neerzette als personeel van een was- en strijkkamer. Zo erg als de onzin die zij in Amsterdam op het toneel zette in Orest van Trojahn of in Londen in Donizetti's Lucia di Lammermoor (beide natuurlijk in poppenhuisjes van Vicki Mortimer) is het hier nog niet, maar zij doet een stevige poging om met haar regie onze aandacht af te leiden van de dramaturgische diepte van Benjamin's partituur .
De uitvoering die negen maanden na de première in Londen werd opgenomen, verschilt behalve in enkele kleinere rollen niet of nauwelijks van de voorstelling die ik in Aix heb gezien. Daarbij wil ik met nadruk stellen dat dit ook geldt voor de weergave van de tekst, die ook in de door Benjamin zelf geleide voorstelling Aix-en-Provence perfect verstaanbaar was, het zoveelste bewijs voor mijn stelling dat componisten die een operatekst op muziek zetten, ook wil dat die tekst door het publiek verstaan wordt. Het 'verstaan' van de tekst is een eerste vereiste voor het 'verstaan' van de muziek!
Technisch is deze opname weer een juweeltje, ook visueel. De beelden op zich zijn over het algemeen trouwens prachtig, niet in het minst dankzij de sublieme belichting door Jon Clark. Wie daarvan een voorbeeld wil zien, kieze de laatste scène van het eerste bedrijf, het bezoek van Agnes aan de werkkamer van The Boy. Ik vermeld er maar even bij dat het daarbij gaat om track 7, want dat soort informatie hoeven we van Opus Arte nog steeds niet te verwachten.