|
DVD-recensie
Verlate triomf
© Paul Korenhof, januari 2016
|
Szymanowski: Król Roger
Marius Kwiecien (Roger), Georgia Jarman (Roxana), Saimir Pirgu (De herder), Kim Begley (Edrisi), Alan Ewing (Aartsbisschop), Agnes Zwierko (Abdis), The Royal Opera
Dirigent: Antonio Pappano
Regie: Kasper Holten Opus Arte OA BD7162 D (blu-Ray)
Opname: Londen, mei 2015 |
|
|
Het heeft weinig zin om te fantaseren hoe onze wereld eruit zou zien
als het tolerante samenleven van christenen en moslims op Sicilië
en in Spanje niet op brute wijze was beëindigd, maar vooral de smeltkroes
van culturen op het middeleeuwse Sicilië blijft toch een niet aflatende
bron van fascinatie. Dat de mediterraan gerichte Poolse componist Karol
Szymanowski (1882-1937) een operagegeven uit die sfeer op muziek zou zetten,
is dan ook bepaald niet opmerkelijk, zeker niet in een wereld waarin de
naties en culturen in Midden-Europa steeds meer in conflict raakten. Daarbij
kwam dat ook de wereld van muziek en theater sinds het symbolisme en de
opkomst van de psychologie steeds meer geboeid was geraakt door zowel
de mogelijkheid van andere 'dimensies' als door de werking van de menselijke
geest.
Apollonisch en dionysisch
In hoeverre keuze en uitwerking van de stof voor Wagner's Parsifal van invloed is geweest op het ontstaan van Król Roger (première 1926) valt moeilijk te achterhalen, maar ondanks het grote verschil tussen deze werken zijn de overeenkomsten onmiskenbaar. In beide muziekdrama's vinden we een culturele smeltkroes, in dit geval van christelijke, hellenistische en heidense elementen, met daarin de mens die heen en weer geslingerd wordt tussen uitersten die zijn levenshouding bepalen. De centrale oppositie in Szymanowski's opera is die tussen het apollonische en het dionysische waarbij de hoofdpersoon, de Siciliaanse koning Roger, moet ondervinden dat behalve zijn autoriteit en zijn relatie met zijn echtgenote Roxana ook zijn eigen innerlijke integriteit aan het wankelen wordt gebracht.
Een probleem is echter dat Szymanowski en zijn mede-librettist Jaroslaw Iwaszkiewicz dit alles, gedrenkt in symbolen, samenbalden in drie bedrijven die samen nog geen anderhalf uur duren, korter dan alleen al de eerste akte van Parsifal. Daarmee wierpen zij onbedoeld een barrière op voor het publiek. Niet alleen vermindert de compacte constructie de herkenbaar van het conflict, maar bovendien wordt aldus weinig kans gecreëerd voor identificatie. Zelf herinner ik mij dat ik de bij de eerste kennismaking niet alleen grote moeite had iets van de essentie te begrijpen, maar dat ik ook van mijn stuk raakte toen ik ontdekte dat ik gevoelsmatig mijn kaarten op het verkeerde personage had gezet.
Aanvankelijk lijken de tegen de conventies gerichte opvattingen van 'de herder' vooral verfrissend, maar daarin komt langzaam verandering en uiteindelijk ontpopt hij zich als een destructieve Dionysos. Op zich is dit een knappe dramatische constructie, maar het gebeurt te snel en te direct, te veel door de woorden die wij hem horen zingen en te weinig door wat wij door zijn handelen ervaren. Het feit dat ik geen Pools versta, was in dit geval een extra handicap. In tegenstelling tot vooral de tegenwoordige regisseurs (die soms de tekst zelf al niet verstaan) blijf ik vinden dat een goed begrip van een opera alleen mogelijk is als de tekst volledig begrijpelijk is. Hier geldt dat wel heel bijzonder en die taalbarrière zal er zeker toe bijgedragen dat Krol Roger zoveel moeite heeft om tot het internationale repertoire door te dringen.
Romantisering
Een bijkomend probleem was het feit dat in de producties die ik tot dusver zag, de visuele aandacht voor exotische en byzantijnse elementen zorgden voor een soort romantisering die de essentie van het werk eerder verhulde dan zichtbaar maakte. Dat gebeurde bepaald niet in de voorstelling die Kasper Holten, de scheidende artistiek directeur van de Royal Opera, in mei vorig jaar in Covent Garden presenteerde. In de eerste twee bedrijven wordt het toneel beheerst door een enorm hoofd dat naar een hogere macht of kracht lijkt te verwijzen. In het tweede bedrijf blijkt het echter de metaforische visualisatie van de twijfels en de innerlijke strijd die de hoofdpersoon beheersen, en dan begrijpen we ook dat het decor eromheen, een structuur van loges of ramen als indicatie van de wereld waarin hij zich als vorst door iedereen bekeken en gevolgd voelt, als een acteur in het theater. Het derde bedrijf toont dan - misschien zelfs met een iets te directe verwijzing - de destructieve kracht van het dionysische principe, verbeeld door een heuse boekverbranding.
Door deze aanpak legt Holten de nadruk op de titelrol, de Siciliaanse koning Roger, fenomenaal uitgebeeld door de Poolse bariton Marius Kwiecien, aangrijpend als acteur, overtuigend als zanger, alleen in timbre misschien iets te licht. Minstens zo sterk is het tegenspel van de tenor Saimir Pirgu als de herder die zich ontpopt als een maatschappij ontwrichtende Dionysos, en vooral in het derde bedrijf van de sopraan Georgia Jarman als Roxana. Overigens kon Pirgu's heldere lyriek niet verhinderen dat Pjotr Beczala in 2000 bij De Nederlandse Opera de dubbele bodem in zijn rol beter en vooral eerder hoorbaar wist te maken.
Klankrijkdom
Het enthousiasme dat na de laatste uitroep van Roger in de Royal Opera losbarst, betreft niet alleen de zangers en de productie. Dit late eerherstel voor Szymanowski, wiens opera nooit eerder in Covent Garden werd uitgevoerd, wordt bovenal gedragen door de aanpak van Antonio Pappano die met de hulp van zijn orkest, het koor en de solisten een overweldigend muzikaal bouwwerk voor ons neerzet. Ook visueel blijft deze voorstelling indrukwekkend, maar na een paar keer kijken weet ik dat wel, hoe fraai de beelden ook door de blu-raydisc worden weergegeven. De klankrijkdom is echter zo uitzonderlijk, dat het niet anders kan of ik zal deze opname nog regelmatig in de speler leggen. Dankzij de superbe weergave door deze disc van een absoluut fascinerende uitvoering, maar uiteindelijk toch vooral dankzij Szymanowski.
|
|