Boeken
over musici
© Aart van der Wal, juni 2020
Jan Brokken: In het huis van de dichter Uitgeverij Atlas, 382 blz., paperback Enige kritische kanttekeningen
|
 |
De ene lezer zal het problematischer vinden dan de andere als de claim van de auteur dat hij naar waarheid omstandigheden en gebeurtenissen heeft opgemerkt, bij nader inzien niet helemaal blijkt te kloppen.
In dit geval betreft het Jan Brokkens 'In het huis van de dichter' (hier besproken door Kees de Leeuw) en het onlangs verschenen 'Youri Egorov - His Complete Diary - Italy 1976', onder redactie van Willem de Haan (hier door mij besproken).
Het staat iedere auteur uiteraard vrij om met of zonder bepaalde kunstgrepen een bepaald beeld te scheppen, maar wie zich verre van fictie wil houden en dat ook op de achterflap belijdt, moet dan geen zijpaden inslaan.
Mijn twijfels begonnen met de (scherpe) afdruk van een aantal pagina's uit het dagboek zoals die zijn opgenomen in de door Wim de Haan verzorgde uitgave. Daarin herkende ik althans zichtbaar geen - en ik citeer Brokken in zijn boek - 'blaadjes beduimeld met spatten koffie, kringen van glazen en wijnflessen, vegen inkt en schroeivlekken van smeulende sigaretten'. De Haan bevestigde mij dat desgevraagd later ook: de blaadjes, twaalf in getal, waren zelfs ongeschonden tevoorschijn gekomen. En passant wist hij mij ook nog te vertellen dat, anders dan Brokken in zijn boek beweerde, die blaadjes niet een paar dagen vóór Egorovs dood aan Brokken werden overhandigd, maar dat Jan Brouwer, Egorovs toenmalige levenspartner, de in ongeschonden staat verkerende dagboeknotities na het overlijden, tijdens het uitzoeken van de nalatenschap, bij toeval ontdekte achter een fotolijstje. Ze kwamen, via de broer van Youri, Vladimir, in die staat ook in het bezit van De Haan.
Wat evenmin blijkt te kloppen is het door Brokken aangehaalde verblijf van Egorov in een isoleercel in dat voormalige klooster in Farfa dat dienstdeed als vluchtelingenkamp. Want op 5 juni (1976) schreef Egorov in zijn dagboek: 'Ik heb hier 2 kamers, een slaapkamer en een woonkamer, een keuken, een douche en een toilet'. Dat lijkt dus in de verste verte niet op een isoleercel, hoewel het uiteraard kan zijn dat Egorov het in die bewoordingen wel aan Brokken heeft verteld. Saillant daarbij is de foto die is afgedrukt in de Italiaanse krant 'Il Tempo': we zien Egorov van opzij met naast zich een 'radiolina', een minuscule draagbare radio. Ook dat wijst bepaald niet op de gesuggereerde 'strafbehandeling', maar komt bovendien niet overeen met wat Brokken in zijn boek opmerkt: dat Egorov als enig gezelschap een pen, een notitieboekje van zakformaat, een thermoskan koffie en een fles wijn had. Wie de radio ter beschikking heeft gesteld is onbekend, maar het ligt voor de hand dat de gulle gever een politieman is geweest die in het vluchtelingenkamp van overheidswege toezicht hield.
Niet minder vreemd is de door Brokken geschetste achtergrond van de concertreis naar eerst Brescia en vervolgens Bergamo. Dat Egorov het concert met het orkest van de RAI in de schoot was geworpen, dat het live op de tv zou worden uitgezonden en dat hij was uitgekozen om de grote Italiaanse pianist Arturo Benedetti Michelangeli te vervangen die last had gekregen van plankenkoorts. Want wat staat er in de 'Corriere della Serra' van 19 mei? In het nogal fors uitgevallen artikel over Egorov wordt niets over Michelangeli maar des te meer over het culturele uitwisselingsprogramma tussen Rusland en Italië en in het bijzonder dat tussen het Tsjaikovski-conservatorium in Moskou en de Italiaanse organisatoren. Egorov die als cultureel afgevaardigde van de Sovjet-Unie door Jakov Zak van het conservatorium officieel voor die rol was voorgedragen. Van de deelname van een orkest was geen sprake en van een live tv-uitzending evenmin.
Zo zijn er meer voorbeelden waaruit blijkt dat Brokken een eigen draai aan de dagboeknotities heeft willen geven. Zo is er in het boek van Brokken een passage die is gewijd aan een Italiaanse vrouw die een foto van Egorov in 'Il Tempo' had gezien en hem - blijkbaar in een opwelling - in een brief onderdak aanbood, een kamer, een bed en dat ze met hem wilde trouwen. In het dagboek tekent Egorov dat evenwel niet op, maar vermeldt hij slechts die brief (van ongetwijfeld een bewonderaarster). Ook ontbreekt in die passage anders dan bij Brokken het woord 'Verdomme'.
We weten dat Egorov vanuit Rome niet rechtstreeks naar Amsterdam maar via Brussel reisde. Echter niet volgens Brokken, die schrijft dat Egorov optekende dat hij 'vanmiddag (15 juni) op het vliegtuig naar Amsterdam zal worden gezet'. In het dagboek meldt Egorov echter alleen dat hij op weg is naar Rome (wat klopt). Pas later blijkt dat de bestemming Brussel is en niet Amsterdam.
Of het Brokken te doen is geweest om het creëren van een specifiek sfeerbeeld dat afweek van de werkelijkheid of dat hij verkeerd werd geïnformeerd valt uit het relaas verder niet op te maken. Dat het beeld zelf zich aldus, bewegend tussen waarheid en verdichting, verschuift is wel helder.