CD & DVD-recensie

© Aart van der Wal, september 2015

De kracht van het Nederlands Blazers Ensemble is dat het alles mag en niets hoeft. Dat klinkt misschien enigszins platgetreden, maar stelt u zich eens voor dat het NBE zich zou moeten richten naar de dagelijkse mores van het concertbedrijf en de vele conventies die daarmee samenhangen: het zou algauw afgelopen zijn met deze parel van de Nederlandse muziekcultuur. Want niets is zo dodelijk dan het sleets geworden u (het publiek) vraagt en wij (de orkesten) draaien wel. Het is in deze kolommen al zo vaak aan de orde gesteld: het gebrek aan avontuur in de keuze van programma's, orkesten en solisten, waarbij het een onverbrekelijk samenhangt met het ander. Hoe in dit opzicht de hazen lopen is tot in detail duidelijk gemaakt door de Nederlandse dirigent Jac van Steen (klik hier voor het interview).

Vier speerpunten
Bart Schneemann, jaren geleden als solohoboïst verbonden aan het Rotterdams Philharmonisch Orkest, is sinds 1988 verantwoordelijk voor het artistieke beleid van het NBE. De sleutelwoorden waren toen verjonging en origineel programmeren, met niet alleen ruimte voor de klassieke, maar ook voor de moderne en wereldmuziek. Het werd allemaal uitgelegd in het artikel dat ik in 2011 over het NBE schreef (klik hier). Daaraan is sindsdien fundamenteel niets veranderd. De vier speerpunten zijn evenmin veranderd: een zeer hoge spelkwaliteit (feitelijk een eerste vereiste), een trouw publiek, een vernieuwende programmering en sponsoring (zonder voldoende geld vaart niemand wel). Een sterk punt van het NBE waren en blijven themaprogramma's, zoals die rond Martijn Padding, Guus Janssen, Theo Loevendie, Cornelis de Bondt, Maarten Altena, Peter-Jan Wagemans, Alexander Raskatov, John Psathas en Iva Bittova. En wat te denken van een programma over en rond IJslandse muziek en musici, rond De Staat van Louis Andriessen, maar ook met de gambist Jordi Savall, de vele 'kameropera's' van Rossini en Mozart (Le nozze di Figaro, Die Zauberflöte en Così fan tutte), het Dagboek van Robert Schumann, Haydns Schepping en het Paradijs op aarde, maar dan in de wel heel bijzondere visie van Bart Moeyaert. Dat is een van de vele krachten van het NBE: niet alleen iets volkomen nieuws brengen, maar ook een nieuwe kijk op het oude en vertrouwde. Dan is het NBE ook bij uitstek het Nederlandse ensemble dat op buitenlandse tournees Nederlandse muziek op het programma zet. Het NBE is wars van vermolmde structuren, het perpetuum mobile van het muziekbedrijf, zoekt naar nieuwe uitdagingen en houdt goed voeling met zijn publiek. Niet het experiment omwille van het experiment, maar met het oog op morgen.

White Man Sleeps
Niek Wijns, de zakelijk leider en producer van de NBE Live serie (cd en dvd) stuurde me onlangs spontaan drie uitgaven die representatief zijn voor het NBE's 'kijk op de wereld' vanuit muzikaal perspectief: 'de cd White Man Sleeps' (NBECD035), de cd + dvd 'Oost West Thuis Niet Best' NBECD036) en de cd 'De Hemel', drie producties die niets met elkaar van doen hebben en de ongelooflijke veelzijdigheid van het NBE demonstreren.
Saskia Törnqvist schreef een alleraardigste toelichting bij 'White Man Sleeps'. Deze productie ging op 30 januari 2014 in het Muziekgebouw aan 't IJ. Daarin staat Afrika centraal, waar de vele kunstmatig vastgelegde grenzen evenzoveel tragedies in zich bergen. Ze snijden meedogenloos door culturen, talen en religies en dwingen grote groepen mensen om in hun nationale reservaat te blijven. De Luo-zanger Ayub Ogada, een van de Afrikaanse gastmusici in dit programma, beschouwt om beurten Afrika en Europa als zijn slaapplaats. Niet Kenia is zijn land, maar Afrika, of beter nog, de hele aarde. Afrika telt maar liefst zo'n tweeduizend talen (geen dialecten!) die vaak hemelsbreed van elkaar verschillen en die meestal binnen kleine gemeenschappen van zo'n vijftigduizend zielen worden gesproken. Ogada's Kenia kent negenenzestig talen, het Ethiopië van zangeres Minyeshu heeft er 89, het Senegal van meesterslagwerker Aly N'Diaye Rose heeft er zesendertig en in het Zuid-Afrika van componist Kevin Volans zijn het er eenendertig. Heel veel verschillende talen dus. Let wel, een Afrikaanse zanger moet minstens zo'n vijf à zes talen beheersen, wil hij zich verstaanbaar maken bij een wat breder publiek. Geen opgave waarover al te licht moet worden gedacht.
Volans is in dit programma in die zin een uitzondering dat hij zijn muziek keurig in een partituur noteert, volgens de westerse regeltjes der kunst; en dat terwijl een groot deel van zijn oeuvre liet inspireren door de tribale Afrikaanse muziek. Zijn vijfdelige strijkkwartet 'White Man Sleeps' uit 1986 - vooral bekend geworden dankzij het Kronos Quartet - en hier voor het NBE bewerkt door Willem van Marwijk, maakte in Zuid-Afrikaanse apartheidskringen ware stormen van kritiek los: "Zwarte muziek is voor zwarte mensen". Volan gaf echter geen krimp. Voor hem stond het vast dat een multiculturele samenleving kansloos was zonder van elkaar te lenen en met elkaar te delen. Het strijkkwartet is een onvervalst verzetswerk dat zijn sporen heeft getrokken; en niet alleen door het land van de apartheid. En wat zegt Ayub Ogada? "Afrika is aan het ontwaken. We zitten nog op de bodem van de put. Dat is een gunstige plek, want van daaruit kun je alleen maar klimmen." Een brok levensoptimisme.

Oost West Thuis niet Best
Deze productie zal menigeen thuis hebben beleefd, want hij werd door de televisie live uitgezonden op 1 januari van dit jaar. Plaats van handeling de Grote Zaal van het Amsterdamse Concertgebouw. Het draait om Sahand Sahebdivani, schrijver, muzikant en verhalenverteller, ontvluchtte op zijn derde samen met zijn ouders zijn geboorteland Iran. Nederland, het nieuwe thuisland, hadden ze niet van tevoren uitgezocht. Het was min of meer toeval: op Schiphol hadden ze de aansluiting naar Canada gemist. Ze vroegen asiel aan, het kwam uiteindelijk goed. In Amsterdam Bos en Lommer is zijn moeder een bekend gezicht. Een kleine Perzische dame met vuurrood henna geverfd haar die zingend door de wijk fietst. Als kind schaamde Sahand zich dat zij vaak aan de verkeerde kant van de weg reed. "Aziz, ik heb een revolutie, drie jaar oorlog en een vlucht over de bergen overleefd om jou in een fatsoenlijk land groot te brengen. Die tien dagen in het jaar dat hier de zon schijnt zorg ik ervoor dat ik in het zonlicht fiets!"

De Hemel
Joseph Haydn (1732-1809) schreef de 'Zeven laatste woorden van onze Verlosser aan het Kruis' in Wenen rond 1785. De opdracht kwam van Don José Sáenz de Santa María, de schatrijke markies van Valde-Íñigo, die er heel veel geld voor over had gehad om de Santa Cueva de Covadonga grot onder de kathedraal van Santo Rosario in het Zuid-Spaanse Cádiz het aanzien te geven van een kunstwerk als de Sixtijnse kapel. Hij had de componist gevraagd om voor de kerkdienst op Goede Vrijdag een passend werk te schrijven. Haydn voldeed aan de opdracht: hij schreef een orkestwerk dat naast een ' introduzione' zeven langzame delen (sonates) bevat en dat wordt afgesloten met een duizelingwekkend Il terremoto (letterlijk vertaald: de beweging van de aarde, aardverschuiving).
Er zijn vier versies van het werk bekend: voor orkest, strijkkwartet, piano en koor. We weten zeker dat de orkestversie geheel en al door Haydn werd gecomponeerd, maar over de versie voor strijkkwartet zijn de meningen verdeeld: sommige muziekwetenschappers van mening dat de stemvoering op sommige punten kwalitatief minder is dan van de grondegger van het achttiende-eeuwse strijkkwartet verwacht had mogen worden.
De eveneens uit 1787 stammende pianoversie stamt zeker niet van Haydn, maar hij was er wel verguld mee: in een brief aan zijn Weense uitgever Artaria vroeg Haydn om enige extra exemplaren om mee te nemen naar Londen.
De kapelmeester van de Dom in Passau, Joseph Friebert, vervaardigde rond 1790 een versie voor koor en orkest, maar die raakte op de achtergrond nadat Haydn samen met baron Van Swieten - weliswaar met de partituur van Friebert als basis - voor een beter uitgewerkte (koor)versie had gezorgd.
In navolging van deze bewerkingen creëerde de Vlaamse schrijver en dichter Bart Moeyaert in samenwerking met het NBE de Hemel (2015) als slotdeel van van een eigen universum waaraan de bewerking van Haydns 'Die Schöpfung' (De Schepping 2004) en 'Die Jahreszeiten' (Het Paradijs 2010) vooraf zijn gegaan. In het laatste deel is Moeyaert weer de bijzondere verteller, met de zeven adagio's van Haydn zoals ze nog niet eerder hebben geklonken, live opgenomen in de Waalse Kerk in Amsterdam op 24 januari van dit jaar. Met een apart compliment voor Hans van der Heide, die voor een werkelijk superieur arrangement voor blazers heeft gezorgd.

Het Grote Avontuur
Het NBE, een groep van ruim twintig topmusici afkomstig uit allerlei orkesten en ensembles, komen zo'n tachtig keer per jaar samen om in binnen- en buitenland bijzondere programma's te spelen. Programma's met de nadruk op theater, met steeds weer wisselende medewerkers, waaronder ook componisten en musici van de (aller)jongste generatie. Het moet voor de NBE-musici een bijzondere ervaring zijn, de stap van de platgetreden paden van het dagelijkse concertbedrijf naar het Grote Avontuur van het NBE, waarin het verre van alledaags toegaat, de routine geen kans krijgt en er steeds weer nieuwe uitdagingen zijn, die met groot enthousiasme en een stevige dosis doorzettingsvermogen steeds opnieuw worden opgezocht en aangegaan. Dat levert aanstekelijke programma's die volle zalen trekken en zowel voor de muzikanten als voor het publiek bijzonder inspirerend zijn. Het concert als happening, als multimediaspektakel, met een lach en een traan, en bovendien getuigend van een sterk maatschappelijke betrokkenheid. Muzikaal cabaret? Of cabaretesk muziek maken? Eenieder zal bij het zien en horen van het NBE in een steevast bijzondere uitmonstering zo zijn eigen ideeën hierover hebben, maar wel staat onomstotelijk vast dat we ons gelukkig mogen prijzen dat dankzij het NBE en gelukkig nog een aantal ensembles de vele grijze muizen in het muziekbedrijf niet voortdurend de boventoon voeren. Wow!

index