CD-recensie

© Aart van der Wal, oktober 2013

Otto Klemperer, de 'modernist'? Het is maar vanuit welk perspectief het wordt bekeken. Het zal menigeen in ieder geval niet meevallen om in een 'blindtest' de naam van Klemperer als dirigent te raden in Kurt Weills 'Kleine Dreigroschenmusik'. Maar het is toch echt Klemperer, die Weill bovendien de opdracht had gegeven om een symfonische suite uit de gelijknamige opera samen te stellen. In februari 1928 ging het stuk tijdens een concert van de Berlijnse Kroll Oper in première, gedirigeerd door Klemperer.
Aan de warme relatie met Weill en tevens met diens tekstschrijver Bertolt Brecht kwam echter abrupt een einde toen Klemperer weigerde om Aufstieg und Fall der Stadt Mahagonny op de planken van de Kroll te brengen. Te gewelddadig en te expliciet erotisch, vond Klemperer. En dat nota bene nadat Klemperer in 1927 het 'zangspel' Mahagonny had gehoord en zijn grote enthousiasme daarover graag vertaald zag in de nieuwe opera.

De lijvige Klemperer-biografie van Peter Heyworth (deel 1 beslaat de periode 1885-1933 en deel 2 1933-1973) toont aan dat Klemperer minder een 'modernist' was dan menigeen deed en nog steeds doet geloven. Klemperer verwierf die reputatie in de korte periode dat hij verbonden was aan de Kroll Oper, van 1927 tot 1931, en dan met name door zijn enthousiaste inzet voor het werk van Igor Stravinsky en Paul Hindemith. Voor de muziek van de componisten van de Tweede Weense School heeft hij zich nauwelijks ingespannen, hoewel er wel sporen van terug zijn te vinden in sommige van zijn eigen composities (zelf was hij apetrots op het naar Arnold Schönberg verwijzende Adagio in het Zevende strijkkwartet dat op deze cd-compilatie gelukkig niet ontbreekt). Kort na Stravinsky's dood zei hij: "I felt we had all lost a great guide." Stravinsky op zijn beurt stak bij hoge uitzondering de loftrompet over Klemperers dirigeerkunst, toen hij opmerkte: "His musical impulses were often amazingly right. This great, gaunt Polyphemus of a man was also, and surprisingly, a profoundly droll character, though it was difficult at times to be certain that the drollery was intended."

Klemperer als componist kan niet beter worden omschreven dan in een brief van Benjamin Britten uit 1961, gericht aan Klemperer: "My great aim as a composer is to find exactly the right notes to say what I have to say. I feel that your ideas are often very good. But, dear Doctor, I am not always so sure that the notes you have chosen are always the exactly right ones to express what is so clearly in your mind." Het was een beleefde manier om de grote dirigent als componist af te serveren.
In 1967 zei Klemperer: "It's easy enough to put down ideas. The difficulty is to realise them." En tegen Peter Heyworth: "Naturally I would be glad to be remembered as a conductor and a composer. But without wanting to be arrogant, I would only like to be remembered as a good composer. If people find my compositions weak, then it is better not to be remembered.' Van de met een laatromantisch saus overgoten Tweede symfonie kan hoogstens worden gezegd dat die technisch goed in elkaar zit, maar dat langdradigheid troef is, een beeld dat we ook terugvinden in de symfonische zielenroerselen van Klemperers collega Wilhelm Furtwängler. Een goede dirigent is nog geen goede componist (het omgekeerde doet trouwens ook opgeld)..

Toen de 88-jarige Klemperer in 1973 in Zürich overleed, betekende dit tevens het einde van de grote dirigentengeneratie die vanaf het interbellum een doorslaggevende rol had gespeeld in de ontwikkeling van de Europese muzikale cultuur; hoe groot de onderlinge verschillen ook waren. Het beeld van de muzikale maar ook fysieke reus Klemperer komt naast de door EMI uitstekende geremasterde opnamen in deze fraaie set ook naar voren in de over 1,5 cd's gespreide, uit deels pas vrij recent opgedoken materiaal samengestelde, A Biographical Memoir, met talloze fascinerende fragmenten uit Klemperers rijke muzikale carrière. Een loopbaan die werd geschraagd door een als uit graniet gehouwen, compromisloze no nonsense benadering die in het teken stond van Klemperers conceptueel denken. Eigenschappen die zijn gehele dirigentenleven hebben gedomineerd. Maar niet minder bijzonder was zijn sterke en consistente puls en de altijd helder articulerende houtblazers. Wat de 'oude' Klemperer hoogstens kan worden tegengeworpen waren met het klimmen der jaren zijn trager wordende tempi, een verschijnsel dat bij meerdere dirigenten geleidelijk aan optrad, zoals bijvoorbeeld bij Carlo Maria Giulini. Dat hij door zijn onbuigzame karakter, zijn steeds weer terugkerende manische depressiviteit en zijn onhandige sociale omgang met menigeen op gespannen voet verkeerde laat zijn grootste muzikale erfenis gelukkig onaangetast. Dat past naadloos bij het grote respect dat hem als dirigent bij orkestleden en solisten ten deel viel. Ook A Biographical Memoir getuigt ervan.

_____________________
Zie ook Otto Klemperer - de complete RIAS-opnamen 1950-1958

Zie ook Klemperer: orkestwerken (Staatsphilharmonie Rheinland-Pfalz o.l.v. Alun Francis

(Ook elders op onze site vindt u een groot aantal opnamen van het [New] Philharmonia Orchestra o.l.v. Otto Klemperer)

index