audioapparatuur

Platenspelers nader bekeken

© Wim Koekebacker, augustus 2009

Naar aanleiding van de vragen die mij hebben bereikt is misschien is een aanvulling op mijn beide artikelen over platenspelers (Rega draaitafels: overdenking bij de handleiding en de Technics SL-1200/1210 MK2) wel wenselijk.

Het blijkt dat voor de doorgewinterde, dus meestal de wat oudere muziekliefhebbers, de materie meestal vrij logisch overkomt. Dat komt omdat er pakweg zo'n 25 jaar geleden nog vrij veel over muziekweergave via de grammofoonplaat werd gepubliceerd. Met het minder worden van de platenverkopen zijn logischerwijs deze publikaties ook minder geworden, en vaak slechts nog via buitenlandse bladen te lezen. Dat daarin meestal high-end spullen worden besproken ligt dus voor de hand. De in vinyl geintresseerde muziekliefhebber wordt dan geconfronteerd met apparatuur wat een prijsniveau heeft waar hij of zij maar al te vaak door wordt afgeschrikt. En soms is dat maar goed ook. Want, zoals ik al eerder aanhaalde, is voor kwaliteitsweergave geen enorm financiëel offer nodig. Een kennis die mij aangaande mijn artikeltjes opbelde en een publikatie had gelezen over een platenspeler die een draaitafel had met de dikte van een vrachtwagenband vroeg me of dat nou écht noodzakelijk was. Dus nog maar eens en onderstaand mijn betoog aangaande zijn vraag.

Een dik, zwaar plateau heeft een groot voordeel: de enorme massa en de daardoor optredende traagheid van het draaiend gedeelte. De grote massa laat daarom domweg geen flutter toe, maar let op, soms wèl wow! En dat laatste soms zó gemaskeerd, dat het voor het ongeoefende oor haast niet hoorbaar is, maar meetbaar is het wel. Dat alles heeft o.a. met de rek en slip van de snaar die het plateau aandrijft te maken. Hierom is die snaar dan ook van een composiet materiaal gemaakt en daardoor bijzonder kwetsbaar. Bij een simpele rubberen snaar krijgt men te maken het ongewenste elastiek-effect. Door de massa van het plateau duurt het dan ook een tijdje voor het geheel stabiel draait, soms meer dan een halve minuut! Nou is dat alles natuurlijk geen ramp, maar het is maar dat u het weet voor als u even snel een plaatje wilt opzetten. Tel daarbij op dat zo'n zwaargewicht bijzonder grote eisen stelt aan de lagering en u zult begrijpen dat zo'n product niet goedkoop kán zijn. En ook de motor moet voldoende koppel hebben om alles binnen redelijke tijd stabiel aan het draaien te krijgen EN te houden..En alweer zien we dat terug in de prijs die u zult moeten neertellen. De arm laat ik in dit verhaal buiten beschouwing. Kan het ook anders? Jazeker, maar dan vertaalt zich dat in een andere benadering van de aandrijftechniek en een prettige bijkomstigheid is dat we dit aantreffen tegen veel vriendelijkere prijzen. Hierover later. Dik plateau of niet, het materiaal waar hij uit is opgebouwd moet ook nog over een andere belangrijke eigenschap beschikken: het absorberen van resonanties. Met ziet dus af van het gebruik van een mat en legt de plaat zó op het plateau. Zolang de plaat en plateau brandschoon zijn geen bezwaar. Maar zijn ze wel schoon?! Om een goed contact tussen plaat en plateau te bewerkstelligen past met daarom soms een extra gewicht toe. Om zoals gezegd vinylresonanties door te geven aan het plateau. Het laat zich raden wat er met een minuscuul vuildeeltje gebeurt, het zal in de plaatgroef worden gedrukt met een ferme tik in het geluid als gevolg. En ik ben toch zó voorzichtig met mijn platen! Dit alles is op te lossen door een goede rubberen (en géén vilten!) mat aan te schaffen, maar dit wordt zelden gedaan. Want het staat niet mooitja.

Het kan dus anders. Met een plateau van pakweg anderhalve kilo en een goede rubberen mat bijvoorbeeld. Met een presicie aandrijving, liefst direct. Jazeker, snaarliefhebbers. Om diverse redenen waarvan het ontbreken van onderdelen die bij snaaraandrijving noodzakelijk zijn wel de belangrijkste is. Een goed draaitafelontwerp kenmerk zich door eenvoud in de bediening en omgang. Slechts mogelijk bij een ontwerp dat door kunners en kenners van de tekentafel tot kant en klaar product is ontwikkeld. Zo'n ontwerper weet dat met een rubberen draaitafelmat een klein vuilkorreltje geen desastreuse gevolgen hoeft te hebben, waarbij respect voor het medium natuurlijk van het allergrootste belang blijft. Stofvrije platen dus. Ook heeft zo'n ontwerper begrepen dat directe aandrijving aan de as van het plateau plaatsvindt en daarom dus de zijdelingse kracht die een snaar op het lager teweegbrengt, hoe gering ook, compleet elimineert. De spindle is immers tevens de motoras. Zo'n ontwerper weet ook dat hij voor een goede resonantiedemping materialen moet gebruiken die al die eigenschappen zo mogelijk al hebben. En heeft dat materiaal dat niet, dan zorgt hij ervoor dat een combinatie van toegpaste materialen het door hem gewenste effect zullen waarborgen, zoals Technics bij de SL-1200/1210 heeft gedaan. Door deze benadering zal bij toepassing van een goede rubberen mat een extra gewicht in de meeste gevallen niet nodig zijn. Simpelweg omdat het gewicht van de plaat het rubber in geringe mate indrukt en op die manier een goed contact tot stand brengt. Zelden gebruik ik dan ook een gewicht, of het moet zijn om een bijzonder hobbelige plaat een beetje vlakker op het plateau te laten rusten. Een extra gewicht kan tevens bijdragen tot een betere gelijkloop: minder wow en flutter. Maar een goed ontwerp heeft dit allemaal niet nodig, moet dit niet nodig hebben!! Let hierbij vooral op de door de fabrikant opgegeven meetwaarden. Ontbreken die, en zie hiervoor mijn eerdere artikelen, wees dan op uw hoede en laat het apparaat links liggen. Ik acht een wow en flutter gehalte van niet meer dan 0,05% gewogen als absoluut maximum voor het beleven van kwaliteitsweergave. Weet dat, als u wow en flutter eenmaal heeft waargenomen, u getraind bent om het fenomeen voortaan waar te nemen. Want het oor is bijzonder gevoelig voor snelheidsfluctuaties. En weet ook dat wow en flutter in een drukke omgeving, zoals een winkel, voor het ongeoefende oor niet direct als zodanig herkenbaar zal zijn, thuis wel. Zweving van het geluid, de correcte Nederlandse vertaling van wow en flutter. Zweving is vooral hoorbaar bij een excentrisch geperste plaat, we hebben het hier over een snelheidsvariatie van minder dan een ¼ Hertz. Maar in procenten uitgedrukt ontoelaatbaar hoog. En hier kan de meest exorbitant geprijsde platenspeler niets aan veranderen.U wel, door het gat groter te maken en de plaat zelf te centreren.

In elk geval heb ik de vraag van de kennis kunnen beantwoorden. Ik begrijp dat voor jongere muziekliefhebbers dit alles onnodig gecompliceerd overkomt. Want zij zijn opgegroeid met cd en MP3. En regelmatig bespeur ik bij jongeren die zich met platen zijn gaan bezighouden een zekere teleurstelling. Omdat ze verkeerd of helemaal niet zijn voorgelicht bijvoorbeeld. Of omdat de apparatuur totaal verkeerd is ingesteld. Bij mechanische aftasting is correcte afstelling nu eenmaal cruciaal. En hetgeen ze van de dj's uit de disco hebben geleerd is volkomen ontoereikend zo zal blijken als de platenspeler thuis wordt aangesloten. Zo ben ik onlangs op uitnodiging bij iemand geweest die een muntstuk op de toonkop had geplakt omdat anders de arm niet op de plaat bleef en omdat het zo beter klonk. Hij had dat gezien in de disco. Maar áls men dan de boel goed heeft ingesteld én er wordt materiaal van goede kwaliteit (plaat en apparatuur) gebruikt, dan zijn ze aangenaamd verrast hoe mooi het kan klinken. Met de nadruk op klassiek en jazz. Hoe dan ook, twijfelt men tussen cd en plaat en gaat het voornamelijk om gemak, ga dan beslist voor de cd. Bedenk tevens wat u allemaal voor muziek kunt aanschaffen in plaats van u leeg te laten lopen op apparatuur die voor kwaliteitsweergave niet nodig is. Wilt u persé platen afspelen, oud of nieuw, kies dan met verstand. Onthoud beslist één ding: apparatuur staat in dienst van de muziek en nooit andersom!