Opera en operette

Operafeest met karteltjes

 

© Paul Korenhof, september 2021

 

Giordano: Fedora

Lianna Haroutounian (Fedora Romanov), Luciano Ganci (Loris Ipanov), Valentina Mastrangelo (Olga Sukarov), Franco Vassallo (De Siriex) e.a.
Groot Omroepkoor
Radio Filharmonisch Orkest
Dirigent: Giampaolo Bisanti
Amsterdam, 11 september 2021

Zie ook: Fedora kolderiek?

In deze coronatijd leverde de eerste ZaterdagMatinee een vreemde situatie op. In de zaal mocht iedereen zonder mondkapje naast elkaar zitten, maar in de gangen, waar redelijk afstand kon worden gehouden, waren mondkapjes verplicht. Kennelijk was het niet interessant of gevaccineerde bezoekers toch onverhoopt virusjes aan elkaar overdroegen, zolang het personeel er maar geen last van had. Of is het probleem misschien dat de directie in het kader van een doorgeschoten wet op de privacy wel bezoekers om een QR-code mag vragen, maar niet het eigen personeel?

Ondertussen was het afgelopen zaterdag in het Concertgebouw aangenaam toeven in een informele en welwillende sfeer. Ongeveer de helft van de zaal was bezet en met de vrije plaatskeuze stond het iedereen vrij om wel of niet naast iemand anders plaats te nemen. Dat Kees Vlaardingerbroek als artistiek leider van de ZaterdagMatinee het publiek verheugd begroette bij deze eerste bijna normale matinee sinds anderhalf jaar is dan ook begrijpelijk.

Minder reëel was het enthousiasme van Vlaardingerbroek over het contact met de luisteraars thuis. De eerste maten van Giordano's Fedora demonstreerden al meteen wat zij moesten missen - zelfs al lang vóór Covid: een vrije, ruimtelijke orkestklank met een compleet frequentiescala en een wijde dynamiek. Het tot klankworst gereduceerde Radio Filharmonisch Orkest zoals dat via de ether op ons wordt losgelaten, haalt het daar al lang niet meer bij en dat geldt nog meer voor een opera met ook nog het Groot Omroepkoor en een solistenteam.

De afgelopen jaren liet de door Radio 4 gehanteerde compressie (in het begin zogenaamd ten behoeve van het luisteren via de autoradio) een geluid horen waarbij de uitersten van fortissimo en pianissimo steeds meer naar elkaar toe werden gebracht. Naast dit procédé waarbij 'uithalen' van zangeressen het extra moesten ontgelden, werd de compressor in toenemende mate gericht op het afvlakken van snelle dynamische verschillen, waardoor regelmatig kort vóór een crescendo het geluid hoorbaar werd teruggeschroefd. 1)

Na de technische mishandeling van met name de Jenufa met Lise Davidson was het een weldaad om afgelopen zaterdag operamuziek weer eens te horen zoals die in het Concertgebouw klinken kan. In dit geval helemaal omdat bij een afzwakken van de dynamische climaxen veel van de veristische expressie in Giordano's Fedora verloren gaat, en dat geldt dan vooral voor de titelrol.

Gepassioneerd
Met de Armeense sopraan Lianna Haroutounian had de Matinee een voor dit werk een bijna ideale vertolkster in huis. Zij miste de allure van een Magda Olivero of een Renata Scotto om in het eerste bedrijf met een enkele woord of een enkel gebaar een Russische vorstin neer te zetten, maar datzelfde gevoel had ik ook bij de vertolking van Mirella Freni. Mede daardoor kwamen haar 'O grandi occhi lucenti' en 'Su questa santa croce', de enige scènes van Fedora die in de buurt van een aria komen, in feite te weinig uit de verf.

In het tweede en derde bedrijf, waar de navoelbare, puur menselijke emoties van Fedora steeds meer op de voorgrond treden, was het verschil tussen beide zangeressen echter gering. Hooguit kan ik constateren dat Freni meer lyriek en intimiteit in haar stem liet doorklinken, terwijl Haroutounian haar emoties de vrije loop liet in stralende vocale climaxen. Dat zij daarbij gepassioneerd haar stem over een op volle kracht spelend orkest heen liet zeilen, miste zijn effect niet!

Uiteindelijk prefereer ik de Armeense sopraan misschien zelfs boven haar beroemde voorgangster (hoewel ik alleen al door de herinnering aan Freni's Londense Fedora nog steeds door de knieën ga). Het is te hopen dat Haroutounian de rol snel ook met een goede regisseur op het toneel kan zingen, zodat zij nog beter in de finesses van de partij kan doordringen. (Dat zij de rol nu min of meer op eigen kracht interpreteerde, valt onder meer af te leiden uit het feit dat zij op een gegeven moment een katholiek kruisteken maakte in plaats van het Russisch-orthodoxe kruisteken.)`

Lianna Haroutounian

Veuve Clicquot
Een aangename verrassing was niet alleen de leuk fladderig en flirterig neergezette Olga Sukarev van de jonge Valentina Mastrangelo, maar ook het feit dat zij de kans kreeg voor haar dikwijls gecoupeerde solo 'Il Parigin è come il vino del vedova Cliquot' (geen tikfout!) in het tweede bedrijf.

Deze scène - een echte aria is het niet - is een amusant 'set piece' tijdens de feestelijke ontvangst bij Fedora, waarin zij de Parijse mannen vergelijkt met champagne: bruisend maar koel en bepaald niet zo hartstochtelijk als Russen. Het is bovendien de onmisbare tegenhanger van het loflied op de Russische vrouw dat we meteen daarvóór hebben gehoord. 2)

Dat loflied 'La donna Russa' is de solo - wederom geen aria - van de Franse diplomaat De Siriex. Dat werd in Amsterdam met flair vertolkt door Franco Vassallo, een wat kleurloze zanger die redelijk dicht in de buurt komt van wat we vroeger een 'gewoon goede' bariton noemden. Hier was hij de primus inter pares van een dozijn kleinere rollen met opvallende bijdragen van onder meer Marcel Beekman als baron Rouvel en Frederik Bergman als de koetsier Cirillo.

Amor ti vieta
Dat Fedora geen echte aria's bevat, is niet alleen kenmerkend voor de tijd waarin het werk geschreven werd (de première vond plaats in 1898, elf jaar na Verdi's doorgecomponeerde Otello). Meer nog dan in zijn twee jaar oudere Andrea Chénier streefde ook Umberto Giordano in deze opera naar een gesloten muziekdrama waarin soloscènes in de stroom van het muziekdrama waren opgenomen.

Geheel doorgecomponeerd is Fedora niet, maar wel plaatste Giordano met opzet de belangrijkste solo, het korte 'Amor ti vieta', als onderdeel van een dialoog binnen een ononderbroken muzikaal geheel. Loris' arioso, opgebouwd op een onweerstaanbaar leidmotief, werd daarmee nadrukkelijk gemaakt tot hoofdthema van het muziekdrama en niet tot showstopper voor ijdele tenoren.

Dat dirigent Giampaolo Bisanti in zijn aanpak toch al keer op keer op sentiment en goedkoop melodrama mikte, was tijdens het eerste bedrijf al merkbaar. Dat hij ook nog zo weinig respect voor de componist en zo weinig gevoel voor muziekdrama ontplooide, dat hij na 'Amor ti vieta' zijn toevlucht nam tot een goedkoop slotakkoord, is een instituut als de ZaterdagMatinee onwaardig!

Timbre
Daarmee komen we bij de luid toegejuichte tenor Luciano Ganci, die momenteel bouwt aan een mooie carrière, maar niet in de echt grote internationale theaters. Dat laatste kan ik mij voorstellen. Ganci is een intelligente zanger met een goede stem die in kleinere huizen of onder een echte zangersdirigent zeker tot zijn recht kan komen. Zo'n dirigent is de van dik hout planken zagende Bisanti echter niet en in het Concertgebouw met het orkest onmiddellijk achter de zanger zijn de gevolgen snel hoorbaar.

Het echte probleem is vermoedelijk dat Ganci behoort tot een generatie die niet meer met kleinere rollen en/of in kleinere theaters wordt klaargestoomd voor het 'grote werk'. Daardoor heeft zijn stem onvoldoende kans gehad 'in het vet te zinken'. Hij heeft nooit geleerd zijn borstregister langzaam op te bouwen als klankkast, waardoor zijn timbre ook in de hoogte meer warmte en ook iets meer breedte had moeten krijgen.

Het gevolg is dat zijn stem, zeker onder druk en bij een f/ff-hoogte, vaak dunner en scherper klinkt dan wenselijk is. Bij mij ontstaat dan de associatie met een zingend scheermes, maar erger is dat de zanger, omdat hij de emoties niet in zijn timbre kan leggen (men luistere naar Björling, Wunderlich, Bergonzi, Domingo, Pavarotti en veel anderen), zijn toevlucht gaat nemen tot een expressie die gebaseerd is op effecten of - nog erger - dynamiek, (te) hard zingen dus. Zelfs Del Monaco - niet mijn favoriet - komt in de opname met Magda Olivero tot een vertolking met meer warmte.

Zie ook: Fedora kolderiek?

__________________
1) Als klap op de vuurpijl heeft kabelgigant ZIGGO onlangs het 'normale' radiogeluid (FM) vervangen door een mp-conversie waarbij van de oorspronkelijk 1411 kbps minder dan 192 kbps overbleef. Ik vraag me af hoe Vlaardingerbroek naar eer en geweten kan volhouden dat de Nederlandse radioluisteraar met dit alles blij mag zijn?

2) In de synopsis van het programmaboekje noemt Kasper van Kooten Olga de zus van Fedora. Die relatie is noch in het libretto, noch in het oorspronkelijke toneelstuk van Sardou terug te vinden. Wel blijkt uit het stuk van Sardou dat Loris Ipanoff een neef is van Olga, maar dat vermeldt Van Kooten weer niet.


index

Home  -  Actueel  -  Audio  -  Muziek  -  Video  -  Boeken  -  Links