Na de première van Rigoletto bij DNO, een herziene versie van de enscenering van Damiano Michieletto uit 2017, plaatste de NRC op 4 september een recensie met de kop Slimme opera over Rigoletto als gebroken man in een psychiatrische inrichting. Nu ken ik veel opera's, maar een Rigoletto over een ‘gebroken man in een psychiatrische inrichting' is mij onbekend en die is ook zeker niet door Verdi geschreven.

Zowel die kop als de recensie van Joep Stapel is echter kenmerkend voor de manier waarop een voorstelling wordt benaderd door generaties die niet meer zijn opgegroeid met literatuur en toneel maar met film en televisie. In die optiek kan een muziekdrama van een librettist en een componist een geheel nieuw drama worden, bedacht door een regisseur. De muziek wordt daarbij gedegradeerd tot een krachtig soort filmmuziek en van aandacht voor de tekst, de feitelijke kern van het drama, is geen sprake meer. Zo'n benadering is natuurlijk ieders goed recht, maar of die de opera recht doet, is de vraag.

Libretto centraal
Opera is drama en of regisseurs en recensenten dat leuk vinden of niet, in de opera staat echt de tekst centraal. Tot halverwege de 19de eeuw bleek dat al op de eerste pagina van de partituur, waar het werk primair werd toegeschreven aan de librettist met de toevoeging 'met muziek van …'. Het bleek ook uit de aandacht die vanaf het begin van die eeuw de componisten zelf in steeds sterkere mate aan het libretto en de vervaardiging ervan gingen besteden. Het blijkt bovendien uit de nadruk die door veel componisten werd en wordt gelegd op de verstaanbaarheid van die tekst. Grote componisten van Verdi tot Poulenc gaven zelfs nadrukkelijk de voorkeur aan een uitvoering in vertaling boven uitvoering in de voor velen onverstaanbare originele taal. Hun uitgangspunt is duidelijk: wie de tekst niet begrijpt, begrijpt het drama niet - en dus de muziek niet!

In Michieletto's enscenering van Rigoletto lijkt de aandacht voor de tekst echter teruggebracht tot het visualiseren van enkele handelingen of situaties, en in de recensie van Stapel is van aandacht voor de tekst nog minder merkbaar. Diens focus lag duidelijk niet bij de opera maar bij de enscenering. De kop Slimme opera over Rigoletto als gebroken man in een psychiatrische inrichting had dan ook beter kunnen luiden: Slimme voorstelling over Rigoletto als gebroken man in een psychiatrische inrichting. Met Verdi's opera heeft het allemaal niets te maken, maar eerlijk is eerlijk: het is in ieder geval nog wel een onderbouwde analyse (en geen 'o wat was het allemaal mooi' clubbladgekeuvel zoals ik dat ergens op internet tegenkwam).

Gereduceerd drama
Het jammerlijke gevolg van de benadering van opera als 'regietheater met bijbehorende muziek' is de ook steeds geringere aandacht voor de feitelijke inhoud. Het ‘drama' wordt daardoor gereduceerd tot een ‘verhaaltje' dat als oppervlakkige synopsis weliswaar handig is om snel even door te lezen', maar dat nauwelijks en soms in het geheel geen recht doet aan wat de partituur ons voorschotelt. Dat maakt het gevaar van een verkeerde interpretatie levensgroot en wellicht ten overvloede verwijs ik nog maar eens naar de onlangs uitgebreid door mij besproken uitgave Diva van Barbara Vinken. Daarin is trouwens ook een hoofdstuk te vinden over Rigoletto met aandacht voor wat de personages ons in hun zang te zeggen hebben, en wat we onder ideale omstandigheden ook gewoon zouden moeten kunnen verstaan! (klik hier)

De huidige neiging om een opera te gebruiken voor ‘regietheater' met een eigen ‘verhaaltje' en met de opera zelf als achtergrondmuziek, lijkt vooral in Noordwest-Europa niet meer terug te draaien. Een recensent dient echter te weten dat zo'n benadering voorbijgaat aan het werk zelf. En de operaliefhebber verdient een recensie waarin een uitvoering niet alleen besproken wordt besproken wordt als creatie van de regisseur, maar ook met aandacht voor wat dirigent en zangers doen met het drama zelf, dus met de combinatie van tekst en muziek die librettist en componist in de partituur hebben neergelegd.

Is dit nog opera?
Wat de kop boven dit stukje betreft: het antwoord luidt ondubbelzinnig ‘nee'! Het is modern theater met aangrijpende operamuziek geleden die echter – met de tekst – in deze voorstelling veel aan betekenis verloren heeft. Het blijft daarmee een raadsel waarom de uitmuntende enscenering van Monique Wagemakers, die in Barcelona nog steeds op het repertoire staat, ooit door dit ondermaatse gepsychologiseer vervangen moest worden.

Home  -  Actueel  -  Audio  -  Muziek  -  Video  -  Boeken  -  Links