DVD-recensie
© Aart van der Wal, januari 2012
 |
Carlos Kleiber - I am lost to the world
Film van Georg Wübbolt
C Major 705608 • 59' •
E/D/F/Sp./Jap.
De Oostenrijke dirigent Carlos Kleiber (1930-2004) bracht al tijdens zijn leven een fascinerend mengsel van legende en mythevorming voort, wat niet alleen met zijn kwaliteiten als dirigent te maken had. Want hoewel zeer getalenteerd en met een grote charismatische uitstraling waren er heel wat meer dirigenten van zijn generatie die zich wat dat betreft met hem konden meten, maar die dat zo bijzondere aureool dat altijd wel rond Kleiber hing nu eenmaal misten. En dat terwijl Kleiber van de media niet veel moest hebben en hen zeker niet ter wille was.
Als het om de beschrijving van dé of een geschiedenis gaat zitten waarheid en verdichtsels elkaar vaak in de weg en vertroebelt daardoor het beeld. Documentaires over grote dirigenten waarin collega's, solisten of operadiva's over de protagonist hun zegje doen en meestal daarbij allerlei anekdotes opdiepen, dragen juist vaak eerder aan die vertroebeling of zelfs vervorming bij dan dat ze verhelderend zijn of een eerlijke weergave van de feiten bieden. Wat daarbij al evenmin helpt is de meestal bewonderende, kritiekloze houding die hen zelf dan uiteraard mede siert. Een feit is wel dat veel collega's van Kleiber hem als de grootste dirigent aller tijden beschouwen. Dat lijkt nogal merkwaardig in het licht van andere grootheden als Karajan, Klemperer, Furtwängler, Walter, Celibidache, Böhm, Wand, Cantelli, Giulini en you name it, maar Kleiber in de persoon van 'mystery man' en 'enfant terrible' zal daarbij een niet geringe rol hebben gespeeld. Wat sterk(er) tot de verbeelding spreekt geniet nu eenmaal de voorkeur of heeft prioriteit.
In de documentaire film 'I am lost to the world' (in het Duits: 'Ich bin der Welt abhanden gekommen') komen velen en niet de minsten aan aan het woord die de grootheid van Kleiber uitdrukkelijk onderstrepen. We komen daarbij namen tegen als de dirigenten Riccardo Muti (die tevens een alleraardigst voorwoord in het begeleidende boekje schreef) en Michael Gielen, de sopraan Ileana Cotrubas, natuurlijk Otto Schenk, de intendant die aan vele beroemde operahuizen verbonden was, Kleibers 'lijfarts' en goede vriend Otto Staindl en een groot aantal (ex)musici van de Berliner, Wiener en Münchner Philharmoniker die onder zijn 'baton' hebben gediend en vanuit hun professionele beleving een boeiend beeld schetsen van zijn dirigenschap, daarbij ondersteund door relevant videomateriaal (klik ook hier). Het is enigszins jammer dat het tijdsbeeld er bij is in geschoten, maar dat is bij dit soort portretten toch al eerder regel dan uitzondering. Hoofdzaak is evenwel dat we een goed beeld krijgen van Kleibers fenomenale gaven als dirigent én nogal meedogenloze repetitor, want wat dat laatste betreft was hij toch wel de man die zowel interpretatief als technisch de wérkelijke grenzen opzocht en niet rustte alvorens hij van het orkest gedaan kreeg zoals hij het wilde hebben. De musicus ook die wars was van welk compromis en stelselmatig weigerde om het wie dan ook behalve zichzelf naar de zin te maken. Kleiber, de perfectionist in hart en nieren, die zijn omgeving graag op de hak nam en die - zo blijkt uit een van de zeldzame interviews die van hem bewaard zijn gebleven - een buitengewoon moeizame relatie onderhield met zijn vader, de eveneens grote dirigent Erich Kleiber.
Een echt minpuntje is een donkere commentaarstem in zeer slecht Engels, maar de goed uitgekozen beelden, de geslaagde montage en de uitstekende beeld- en geluidskwaliteit maken veel goed.