DVD-recensie
© Siebe Riedstra, januari 2012
 |
(Michel van der) Aa: Up-Close voor cello, strijkers en film
Sol Gabetta (cello), Vakil Eelman (actrice), Amsterdam Sinfonietta o.l.v. Candida Thompson (concertmeester).
Disquiet DQM 04 • 31' •
http://disquietmedia.net/catalogue/up-close/
Michel van der Aa is een componist die niet om een idee verlegen zit. In 2010 lanceerde hij zijn eigen label, en de eerste vruchten ervan werden op deze site enthousiast besproken (klik hier). Hier presenteert hij de tweede aflevering: een dvd die een steen in de Nederlandse muziekvijver gooit. Een celloconcert dat slechts kan bestaan bij de gratie van een film. Een film die bovendien vertoont wordt tijdens de uitvoering van dat concert. Verwarrend? Niet volgens van der Aa.
De eerste concertbeelden tonen een celliste in een vijftigerjaren bloemetjesjurk, met blote knieën; niet bepaald een flatterende concertjurk. Ze zit op de plek waar zich normaal gesproken de dirigent bevindt. Vier minuten lang luisteren we naar een virtuoze solocadens. Dan komen de eerste reacties uit het achter haar gesitueerde strijkorkest. Afgezien van de verkeerde jurk lijkt alles op een traditioneel celloconcert, maar dan verandert er iets. Links van de musici ontwaren we een gefilmd concertpodium. Daarop is een verwarde oude dame – is het de oma van de celliste? – bezig met de oplossing van een geheime code. Ze markeert nummers op geheimzinnige cijferlijsten; die zullen later een belangrijke rol gaan spelen.
Tussen film en concert ontstaat geleidelijk aan een interactie die steeds intensiever wordt, en zover gaat dat de celliste verandert in actrice, en enige malen haar instrument verlaat om een stoel en een ouderwetse schemerlamp naar het alternatieve podium te slepen. Daar doet de oude dame hetzelfde, maar dan in een bos.
De knapste – en ontroerendste – interactie is evenwel toch van muzikale aard. We zien de oude dame op een open plek in een bos waar ze een huis ontwaart. Ze gaat er binnen en vindt in de kelder een geheimzinnig uitziend instrument dat een zelfgebouwde radio maar ook een electronische klankgenerator zou kunnen zijn. Er blijkt een soort vergrote speeldoos aan vast te zitten waar de eerdergenoemde cijferlijsten als ponskaarten doorheen gedraaid kunnen worden. Op die manier ontstaan uitvergrote speeldoosgeluiden die uiterst knap met de akoestische klanken in dialoog gaan. Dat het allemaal vlekkeloos verloopt is naar ik aanneem te danken aan de heer met laptop die een paar keer rechtsachter in beeld te zien is.
We wisten al dat bij van der Aa werkelijkheid en schijn naadloos door elkaar lopen, en dat hij dat muzikaal heel knap verwezenlijkt door fragmenten uit zijn partituren vooraf te laten opnemen. Met die fragmenten gaat hij dan vervolgens aan de slag door ze bijvoorbeeld van achter naar voor af te spelen. In de vermenging van akoestisch en gemanipuleerd geluid hoort de luisteraar dat er iets mis is, maar zelfs bij herhaald beluisteren komt hij er niet achter wat er nou precies niet spoort. Het subtiele handelsmerk is vanaf het begin van zijn componeren het geluid van brekende takken, soms tot een enkel klikje gereduceerd, maar altijd aanwezig, ook in deze partituur.
‘Up-Close’ is geen celloconcert en al helemaal geen film. Je kunt de twee lagen onmogelijk onafhankelijk van elkaar beluisteren / bekijken. In de traditionele concertpraktijk heeft zo’n stuk geen schijn van kans, en dus is de keuze voor een wereldpremière met uitgerekend deze soliste en dit specifieke strijkorkest goed uitgekiend. Iets nieuws en uitdagends heeft vanzelfsprekend weerstanden te overwinnen, en dus is de uitgave van deze unieke concertregistratie een schot in de roos voor iedereen die er niet bij was. Sol Gabetta is niet alleen dapper genoeg om een malle jurk aan te trekken en met een schemerlamp te slepen – ze speelt deze veeleisende partituur met een superieur gemak. Candy Thomson en haar Sinfonietters zitten op de punten van hun stoelen – en soms staan ze – en leveren letterlijk een onnavolgbare prestatie. Een extra compliment verdient de musicus die verantwoordelijk was voor de gemanipuleerde klanken – een laptop is ook maar een instrument.