DVD-recensie
Berlioz meets Star Wars
© Paul Korenhof, januari 2012
 |
Berlioz: Les Troyens
Lance Ryan (Enée), Daniela Barcellona (Didon), Elisabete Matos (Cassandre), Gabriele Viviani (Chorèbe), Stephen Milling (Narbal), Zlata Bulicheva (Anna), Eric Cutler (Iopas), Dmitri Voropaev (Hylas), Giorgio Giuseppini (Panthée), Oksana Shilova (Ascagne), Askar Abadrazakov (Priam), Tomeu Bibiloni (Un chef grec, Le dieu Mercure), Yuri Vorobiov (L'ombre d'Hector, 1er sentinel), Vincent Pavesi (2me sentinel), Javier Agulló (Helenus) e.a., Cor de la Generalitat Valenciana Fundación Desarroya, Orquestra de la Comunitat Valenciana
Dirigent: Valery Gergiev
Toneelbeeld: La Fura dels Baus
Regie: Carlus Padrissa
C Major 706104 (Blu-ray)
Het Catalaanse theatercollectief La Fura dels Baus ontwerpt spectaculaire, oogverblindende en altijd spraakmakende voorstellingen op het hoogste mogelijke technische niveau. De vormgeving pas bovendien wonderwel bij het minstens zo spectaculaire theater dat de architect Santiago Calatrava in 2004 in zijn vaderstad Valencia heeft neergezet, zoals bleek uit de enscenering van Wagners Der Ring des Nibelungen, die La Fura dels Baus doortrok tot op en rond het gebouw (klik hier voor de recensie). Bijna even spectaculair is het feit dat dit Palau de les Arts "Reina Sofia" al een paar jaar na de opening in staat was eerst de complete Ring en daarna ook Berlioz' Les Troyens op het repertoire te nemen, ondernemingen die De Nederlandse Opera pas na tien, twintig jaar bespeling van Het Muziektheater aandurfde.
Essentieel voor deze groots opgezette aanpak is de coproductie met andere theaters. Bij de Ring was dat de Maggio Musicale Fiorentino, voor Berlioz' grand opéra kwam het tot samenwerking met het Mariinski Theater in St.-Petersburg en het Wielki Theater in Warschau. Zoiets drukt niet alleen de kosten, maar het leidt er ook toe dat de betrokken 'vreemde' chef-dirigenten, respectievelijk Zubin Mehta en Valeri Gergjev, bereid zijn de muzikale leiding op zich te nemen. Ook dat zwaard snijdt trouwens aan twee kanten: het op zich al opmerkelijk goede en homogeen functionerende orkest van het nieuwe theater is mede door die samenwerking met ervaren dirigenten van dit formaat in een paar jaar uitgegroeid tot een van de beste opera-ensembles van Europa.
Futuristisch
Evenals de Ring en diverse andere ensceneringen van La Fura dels Baus is hun vormgeving van Les Troyens een mengeling van historische, eigentijdse en futuristische elementen, waarbij vooral in de niet zelden overheersende projecties het futuristische overheerst. Hier uitte zich dat dat in het meer 'historisch' vormgegeven eerste deel al in verwijzingen naar internet en computervirussen ('Trojan horses'), maar naar mijn smaak maakte La Fura zijn bedoelingen hier wel heel erg duidelijk. Dit had meer weg van 'erin stampen' dan van 'theatrale suggestie', maar dat is vaker mijn bezwaar tegen hun werkwijze, nog afgezien van het feit dat zij zichzelf iets te veel herhalen.
Dat theatermakers aan hun stijl herkenbaar zijn, is logisch, maar voor La Fura dels Baus geldt dat heel sterk en wie de Ring uit Valencia gezien heeft, zal in Les Troyens menig bekend element zien terugkomen. Misschien zegt dat overigens ook iets over het werk zelf. Ik weet dat ik het gevaar loop van heiligschennis te worden beschuldigd, maar ik vraag me meer en meer af of Les Troyens wel zo'n sterk werk is als menigeen beweert. Muzikaal is het groots, maar dat maakt het nog geen geniaal muziekdrama. Zwakke muziek die dramatisch op de juiste manier wordt ingezet, kan theatraal soms beter werken dan een partituur die daar muzikaal ver boven uit stijgt.
Dramatiek problematisch
Bekijken we Les Troyens vanuit dramatisch oogpunt, dan merken we al snel dat het werk op dit punt niet bepaald evenwichtig en al helemaal niet overtuigend is. Het eerste deel, La Prise de Troie, wordt gedragen door emoties en ten minste één karakter, de meer dan levensgrote rol van Cassandre, terwijl Chorèbe voldoende postuur heeft om zich tegenover haar staande te houden. Het resultaat is imponerend en overtuigend muziektheater waarbij muziek en handeling tot een volmaakt geheel samensmelten.
Les Troyens à Carthage, blijft ondanks schitterende muziek toch een ietwat problematisch drama. De verhouding tussen Didon en haar onderdanen roept meer een oratoriumsfeer op en de komst van Énée brengt dramatisch weinig leven in de brouwerij. Didon en Énée worden verliefd op elkaar, maar de vonken springen er niet af. Tot het begin van de derde akte blijven zij twee welhaast ideale mensen die bij een conflict tussen plicht en gevoel geen moment laten geloven dat zij ooit de hun opgelegde taak niet zullen nakomen. Een verkeerde afloop is niet mogelijk, maar als de afloop bij voorbaat vast staat, is ook twee en een half uur van de beste muziek (de expositie alleen al duurt ruim een half uur!) iets te veel van het goede. Eigenlijk komt het tweede deel pas tot leven in het laatste bedrijf, als de beide hoofdpersonen eindelijk emotioneel de diepte in gaan.
Dido met poedelpruik
De enscenering van La Fura dels Baus onderstreept het verschil tussen de beide helften. De 'Trojaanse helft' speelt zich af in een voor ons herkenbare wereld waarin het verleden, zelfs het verre verleden, visueel samengaat met onze moderne tijd, van vechten met het zwaard tot en met een data-oorlog oorlog op internet. In die zin is het in alle opzichten 'onze wereld', al zijn sommige elementen mij iets te veel van het goede.
In de tweede helft bevinden we ons opeens in de wereld van Star Wars. Carthago wordt een andere planeet (waarom koningin Dido een 'poedelpruik' draagt, ontgaat mij overigens) en Énée en zijn Trojanen zijn zij gekleed in futuristische kostuums, waarbij zij hun zwaarden hebben verruild voor lasergeweren. Visueel een mooie vondst, maar niet zonder consequenties, want naarmate een wereld abstracter, dreigen ook de daarin levende mensen en hun emoties minder herkenbaar te worden.
De vierde akte, met het liefdesduet als het centrale element in dit tweede deel, lijkt eerder een droomscène in een Russische sprookjesopera dan een romantische schildering van grootse gevoelens, maar krijgt juist daardoor ook iets onwerkelijks. Aan de andere kant verbaast het dan wel dat La Fura tijdens de scène van Anna en Narbal gekozen heeft voor een achtergrond die in projectie het verwrongen beeld laat zien van het voortstromende autoverkeer in een stadscentrum.
Ook tijdens het daarop volgende ballet, beginnend met een futuristische modeshow die aan Didon, Anna, Énée en Ascagne wordt aangeboden, verwatert de relatie met de context enigszins en het liefdesduet, met de twee gelieven ingeharnast binnen een zeepbel en wreed verstoord door een langsvliegende Mercure in een kunstmaan, doet meer denken aan twee futuristische 'konincskinderen' die 'tot malcander niet comen', dan aan twee gelieven wier hartstocht wreed verstoord wordt.
Overrompelend orkestspel
Hoe het ook zij, één ding valt niet te ontkennen: het resultaat dat nu op dvd en blu-raydisc werd uitgebracht, is een grand opéra van immense proporties in alle opzichten waardig. Deze voorstelling vraagt er gewoon om op een zo groot mogelijk beeld en onder de beste omstandigheden bekeken te worden. De geluidsweergave van de blu-raydisc sluit daarbij aan en dan is het toch wel heel bijzonder om zo'n orkest met zo'n dirigent in de bak te hebben. De affiniteit van Gergjev met de muziek van Berlioz kennen wij hier maar al te goed en puur orkestraal is dit wellicht de meest overrompelende weergave die ik van deze partituur gehoord heb sinds met eerste kennismaking met de Philips-opname onder Colin Davis uit 1969.
De solisten vormen een goed gemiddelde van wat men tegenwoordig op dit punt in de grotere operahuizen kan aantreffen, waarbij de indrukwekkendste vertolkingen komen van de Portugese Elisabete Matos als een bevlogen Cassandre en Daniele Barcellona als een vooral in de slotscène waardig geëmotioneerde Didon. In de uitgebreide cast vallen verder vooral de krachtige Chorèbe van Gabriele Viviani en de welluidende Ascagne van Oksana Shilova op.
Van de overige solisten komen bijdragen die over het geheel bestempeld kunnen worden als adequaat tot ruim voldoende, maar dan vooral op vocale gronden, want stilistisch waren zelfs enkele vocaal goede vertolkingen niet echt ideaal. Dat geldt ook voor de tenor Lance Ryan als Énée, waarbij ik er meteen aan moet toevoegen dat deze partij wel heel moeilijk goed te bezetten is. Hier is een goede Samson (Saint-Saëns) met veel lyriek nodig en dat soort zangers is zeldzaam.
Vreemd is overigens dat ik op de Blu-ray disc nergens de 'afspeelmenu's' kon vinden, dus de keuze van bedrijven en hoofdstukken, het audiokanaal of de ondertiteling. Via de gebruikelijke middelen tijdens het afspelen zelf lukte dat allemaal wel, maar handig is het niet en op weinig geavanceerde apparatuur zou dit wellicht ook problemen kunnen opleveren.