DVD-recensie
Wozzeck op dansles
© Paul Korenhof, oktober 2018
|
Berg: Wozzeck |
 |
Hoe meer ik nadenk over deze productie, hoe meer ik de titel boven mijn eerste recensie, 'Overdaad schaadt', een understatement vind. Dat het een bijzondere, bij vlagen zelfs spectaculaire voorstelling was, lijdt geen twijfel, maar het was wederom een regie van Krzystof Warlikofski die weinig van het werk heel liet. Weliswaar ging hij ditmaal niet zo ver als met zijn omwerking van Don Giovanni in Brussel, die werkelijk constant tegen tekst en muziek in ging, maar ook van het geserreerde drama dat Alban Berg ons wilde voorschotelen bleef bitter weinig over.
Voor een gedetailleerde bespreking verwijs ik naar de link hierboven, maar voor wie geen zin heeft in dat hele verhaal: bij Warlikowski gaat de opera niet over een zwakbegaafde stakker die door een inhumane samenleving tot het diepst vernederd wordt. Zijn Wozzeck is een kapper met een minderwaardigheidscomplex omdat hij als kind in een dansklasje niet met de andere kinderen mocht meedoen. En om dat te illustreren toont Warlikowski ons om de haverklap (en al vóór de opera begint) een klasje ballroomdansende kinderen die weinig of niets aan het drama toevoegen.
Eigenlijk was de enige scène waarin de kern werd getroffen, de scène van Marie aan het begin van het derde bedrijf, vooral doordat tekst en muziek daar eindelijk hun volledige zeggingskracht kregen. De oorzaak: Warlikowski had in deze scène Marie, aangrijpend vertolkt door Eva-Maria Westbroek, vóór een gesloten doek geplaatst. Hier werden we in de zaal voor het eerst niet afgeleid door het circus dat de regisseur ons in de ruimte daarachter voorschotelde en had ik ook voor het eerst die avond het gevoel dat ik met het drama zelf werd geconfronteerd.
Een bezwaar tegen de regie, dat zelfs niet kon worden weggenomen door de ogen te sluiten, was het feit dat Malgorzata Szczesniak een heel open decor had ontworpen waarin de personages zich regelmatig aan de zijkanten en achterop bevinden. Het gevolg was dat niet alleen veel van hun zang maar ook een deel van het orkestspel door de gigantische ruimte van het Muziektheater werd opgeslokt en niet akoestisch de zaal in werd geprojecteerd. Die taak werd kennelijk overgelaten aan de steeds meer op de voorgrond tredende elektronische versterking met alle negatieve effecten van dien.
Vroeger hielden regisseurs en ontwerpers rekening met zaken als akoestiek en balans, maar sinds de partituur steeds meer een soort 'Begleitmusik' bij hun toneelbeelden wordt, is daar weinig meer van te merken. Soms vraag je je echt af waarom er niet gewoon een geluidsband wordt gedraaid met playbackende, puur op hun fysieke kwaliteiten geselecteerde acteurs op het toneel. Het zou het kostenplaatje in ieder geval behoorlijk drukken.
Verheugend is wel dat DNO een uitnemend zangersteam op het toneel had gezet. De hartverscheurende intensiteit van Westbroek's Marie heb ik al gememoreerd, maar niet minder overtuigend is de titelrol van Christopher Maltman, een zanger met zo'n sterke uitstraling, dat hij nauwelijks hoeft te 'acteren'. Vocaal weet hij met de tragiek van Wozzeck tot in het diepst van de ziel door te dringen, zowel bij zijn personage als bij de toeschouwer, maar wat wij op het toneel zien heeft daar nog steeds sweinig mee te maken. Door Wozzeck te portretteren als een keurige werknemeer in het middenstandsmilieu. heeft Warlikowski bij voorbaat al de angel uit het drama gehaald.
Met de welluidende Andres van Jason Bridges vormen ook de vileine Hauprmann van Marcel Beekman en de naar mijn smaak te serieuze dokter van Willard White respectabele bijdragen. Evenals in de Salzburger productie van William Kentridge (klik hier) missen Hauptmann en dokter in hun relatie tot Wozzeck echter veel van de tenenkrommende ironie die in de partituur besloten ligt. Om dat eruit te halen, is een regisseur nodig die zich met tekst en muziek bezighoudt, maar daarop kunnen we Warlikowski niet al te vaak betrappen. Ook kon hij hier moeilijk uit de voeten met een dronken Tambourmajoor (sterk gezongen door Frank van Aken) die Wozzeck in het bijzijn van half slapende soldaten een aframmeling komt geven. Het werd nu, zoals ik eerder schreef, een onduidelijk scènetje in een soort nachtclub met een dansende en gemaskerde Marie, een groep mannen in ondergoed en Mickey Mouse op de achtergrond.
Naar aanleiding van de voorstelling verweet ik dirigent Marc Albrecht dat hij het orkest soms met een wagneriaanse klankorgie tussen toneel en publiek plaatste waardoor de tekst herhaaldelijk onverstaanbaar werd. Door de uitstekende geluidsband speelt dat bij de dvd veel minder, zoals ook het extreme gebruik van de brede toneelruimte op het scherm minder storend werkt. Verder veel lof voor de kwaliteiten die het NedPhO ten toon spreidt, maar ook bij het beluisteren van de dvd verlangde ik naar een dirigent die minder gespitst was op overeldigende klankenstromen en meer aandacht besteedde aan frasering en de kamermuzikale kanten van Berg's partituur.
In mijn eerdere bespreking constateerde ik verder:
Dat het kind van Marie (volgens de tekst hooguit drie jaar oud) mogelijk een 'nieuwe Wozzeck' wordt, is duidelijk, maar de dansende en anderszins op het toneel rondlopende kinderen voegen daaraan niets toe. Zij leiden zelfs de aandacht af. In plaats van een opera over de ondergang van een underdog lijkt het een opera over kinderlijk pestgedrag, een extreem voorbeeld van een regisseur die zijn idee (idée fixe?) tussen publiek en werk plaatst. Dieptepunten: de gesproken tekst vóór het tweede bedrijf (alsof Berg's partituur enige toevoeging nodig heeft!) en het feit dat de overdaad aan kinderen het navrante effect van de slotscène vrijwel tot nul reduceert.
Op dit punt blijft mijn mening ongewijzigd, maar ik merkte dat heel wat mensen dit soort producties wel waarderen, vooral operabezoekers die niet zo geïnteresseerd zijn in de tekst of het drama. Dezelfde ervaring had ik onder meer met betrekking tot de productie van Kentridge en de Don Giovanni van Warlikowski in Brussel. Een medewerkster van DNO zag die voorstelling zelfs als een verfrissende kijk op een afgezaagd verhaaltje over een vrouwenversierder!
De dvd van Naxos houdt aangenaam het midden tussen een registratie van het werk en een beeld van de productie, maar de overschakeling naar de tweede dvd-laag (tussen scène 2 en 3 van het tweede bedrijf) levert een korte cesuur op. Het simpele dvd-boekje biedt veel informatie over het werk en de uitvoerenden, maar gaat voorbij aan de productie.