Schrijf de datum maar vast in uw agenda: op 24 februari 2024 zal, ijs en corona dienende, in het Amsterdamse Concertgebouw de opera Dido, Königin von Carthago van Christoph Graupner worden uitgevoerd: een Nederlandse première. Het barokorkest La Cetra uit Bazel zal onder leiding staan van de Italiaanse dirigent Andrea Marcon, die met dit orkest al vaker in Amsterdam op bezoek was, in februari dit jaar nog met Vivaldi’s Giustino uit 1724. Als solisten staan o.a. Anett Frisch, sopraan, Emiliano Gonzalez Toro, tenor en Andreas Wolf, bas-bariton op de rol.

U weet nog wie Dido was? Lees haar geschiedenis in de woorden van Maurits Wagenvoort, hier in de mond gelegd van Pietro Metastasio (1698-1782), de librettist van een groot aantal operalibretti die door meer dan 300 componisten op muziek zijn gezet:

´Hij had het onderwerp klaar in zijn denken. Trouwens, het was alles behalve nieuw. Immers vòòr hem had het tientallen keeren componisten gediend. De geschiedenis van Dido, zooals zij gegeven wordt door Virgilius, waar deze dichter, met een gewaagd maar welgevonden anachronisme, haar stichting van Carthago met de zwerftochten van Aeneas in verband brengt. Weduwe van Sicheus, deze door haar broeder Pygmalion gedood, uit haar koninkrijk Tyrrhus weggevlucht naar Africa's Noordkust, waar zij met de meegebrachte schatten Carthago heeft gesticht, wordt naar haar hand door vele machtige vorsten gedongen. Maar zij weigert allen, weigert ook Jarba den Moorenkoning, uit eerbied voor de nagedachtenis van haar gemaal. Daar brengt echter een storm den zwervenden Aeneas op haar nieuw grondgebied, en voor hèm wordt zij haar weduwgelofte ontrouw. Maar terwijl hij met welgevallen en steeds toenemende liefde in haar nabijheid toeft, komt hem van de goden het onafwijsbaar bevel zijn reis naar Italië te vervolgen om daar een nieuw en schooner Troja te stichten. Aan dit godsbevel geeft hij gevolg, en de ziel van wanhoop vervuld zoekt Dido den dood in haar in vlammen opgaande stad.*

Dido, Königin von Carthago uit 1707 is Graupners eerste opera gecomponeerd voor de Oper am Gänsemarkt in Hamburg. Het libretto is geschreven door de Hamburgse advocaat Heinrich Hinsch (1650-1712), die ook libretti schreef voor o.a. Mattheson, Reinhard Keiser en de jonge Händel.

Uiteraard hebben veel meer componisten zich met de geschiedenis van Dido en Aeneas beziggehouden. Het meest bekend is wel Dido and Aeneas van Henry Purcell, maar er zijn ook opera’s van o.a. Cavalli (Didone, 1640), Alessandro Scarlatti (La Didone delirante, 1696), Baldassare Galuppi (Didone abbandonata, 1740), Hasse (Didone abbandonata, 1742), Niccolò Piccini (Didone abbandonata, 1742) en Saverio Mercadante (Didone abbandonata, 1823). Een marionettenopera van Haydn met Dido als onderwerp ging helaas verloren. En uiteraard speelt Dido - lees in zijn memoires hoe hij al als kind tot tranen geroerd was door haar lot - ook een grote rol in Berlioz’ magistrale Les Troyens (1858). En dan zijn er nog cantates met Dido als onderwerp, waaronder die van André Campra (Enée et Didon, 1714). En bovendien nog tenminste twee beroemde puur instrumentale composities die met Dido te maken hebben: Tartini’s Vioolsonate in g, op. 1 nr. 10 ‘Didone abbandonata’ (ca. 1731) - er bestaat een mooie opname van uit 1969 met David Oistrach. En de late pianosonate op. 50 nr. 3 ‘Didone abbandonate’, ook al in g-klein van Muzio Clementi (1821). Ook in een Triosonate uit Telemanns Der getreue Music-Meister kom je haar naam tegen (‘Triste-Disperato’).

Het libretto van Purcells korte Dido and Aeneas van Nahum Tate (1652 1715) volgt, zij het met toegevoegde tovenares en heksen, grotendeels het relaas van Vergilius en het werk eindigt dan ook met de dood van Dido ('When I am laid, am laid in earth'). Ook het libretto van Metastasio, zijn eerste en meest succesvolle, volgt Vergilius vrij nauwkeurig en eindigt tragisch.

Graupner: het begin van 'Dido, Königin von Carthago'

Graupners opera eindigt met een dubbelhuwelijk. Ik bespaar u hier de ingewikkelde onderlinge relaties tussen de hoofdpersonen:

Typerend voor de opera’s die in Hamburg werden uitgevoerd is het gebruik van het Italiaans en soms ook het Frans naast het Duits. In Graupners Dido zijn in totaal 16 aria’s in het Italiaans:

Ik ken het werk al sinds jaar en dag, omdat op YouTube de opname is te vinden van de uitvoering die in 2010 van het werk in Berlijn gegeven werd onder leiding van de grote Graupner-specialist Florian Heyerick. Een prachtige uitvoering, maar wel met de nodige coupures, die er trouwens ook in Amsterdam zullen zijn. Hier zong Anna Prohaska de rollen van Juno en Venus.

Op de cd Serpent & fire (hier door Siebe Riedstra besproken), een cd gewijd aan twee Afrikaanse koninginnen, Dido en Cleopatra zingt Prohaska begeleid door Il Giardino Armonico o.l.v. Giovanni Antonini naast aria’s van o.a. Purcell, Handel en Hasse ook een aantal uit Graupners Dido, Königin von Carthago: uit de eerste akte de aria van Menalippe 'Holdestes Lispeln der spielenden Fluthen' en de aria van Dido 'Agitato da tempeste' en uit de tweede akte het recitativo accompagnato 'Der Himmel ist von Donnerkeilen schwer' naast de aria 'Infido cupido' (beide van Dido).

Beide opnames maken een mens razend nieuwsgierig naar de komende uitvoering. Heeft u de datum al genoteerd?

Naar de vorige aflevering / Naar de volgende aflevering

___________________
* Maurits Wagenvoort, La Romanina. Roman uit het Italiaansche muziekleven der 18e eeuw, hier geciteerd naar de uitgave in Groot Nederland, jaargang 11 (1913).

Home  -  Actueel  -  Audio  -  Muziek  -  Video  -  Boeken  -  Links