CD-recensie
© Siebe Riedstra, september 2023
Mozart: Klarinetkwintet in A, KV 581 Widmann: Klarinetkwintet Jörg Widmann (klarinet), Hagen Quartettt |
Jörg Widmann speelt klarinet op wereldniveau, maar hij is bepaald geen klarinetvirtuoos die ook zo nu en dan componeert. Op een klarinetconcert hebben we hem nog niet kunnen betrappen, maar hij bezorgde wel de wereldpremières van concertante werken van collega's als Aribert Reimann en Wolgang Rihm; Dialogues de l'ombre double van Pierre Boulez is een lijfstuk.
Widmann is een alleskunner, hij geeft concerten als klarinettist, is vaste gastdirigent van het omroeporkest van de NDR te Hannover, geeft compositieles en klarinetles en heeft daarnaast een kolossaal oeuvre bij elkaar geschreven. Met John Williams en Arvo Pärt behoort hij tot een handjevol internationaal meest gespeelde componisten, maar dan wel in een vernieuwend idioom dat de nodige eisen stelt aan de luisteraar.
Jörg Widmann werd geboren in 1973 te München, studeerde klarinet aan de Musikhochschule van zijn geboortestad, en later bij Charles Neidich aan de Juilliard School te New York. Vanaf zijn zevende jaar improviseerde hij op zijn klarinet, en vanaf zijn elfde nam hij compositieles bij achtereenvolgens Wilfried Hiller, Hans Werner Henze, en Wolfgang Rihm.
In zijn werken gaat hij de confrontatie met het verleden aan, maar dan wel in de breedste zin van het woord. Dat Wolfgang Rihm een werk voor hem componeerde is net zo naspeurbaar als zijn ervaringen met het klarinetconcert van Mozart. Widmann was in het seizoen 2022/23 centrale componist van de ZaterdagMatinee met onder meer een spraakmakende uitvoering van het dramatische oratorium Arche.
Uit Arche, het korte orkestwerk Con Brio (hier besproken) en een aantal strijkkwartetten blijkt Widmanns fascinatie met zijn grote voorganger Ludwig van Beethoven. De lessen die hij leerde verwerkte hij echter niet in stijlkopieën. Zelf zegt hij daarover: "Een stijlkopie maken zou artistiek zonder waarde zijn, het is mijn taak als componist om iets nieuws te creëren. Met Beethoven terugkijken, nostalgisch te werk gaan, dat doe ik niet."
Als klarinettist gaf Widmann talloze uitvoeringen van Mozarts klarinetkwintet, vele daarvan met het Hagen Quartett. Het lag dus voor de hand dat de Hagens hem zouden vragen om een eigen klarinetkwintet. Dat was in 2009, maar na zeventien maten gaf hij het op. De schets verdween naar 'ergens in de kelder; ik weet niet meer waar en wil het ook niet weten'.
Acht jaar later en na de nodige uiteenzettingen met vooral het werk van Beethoven was hij er klaar voor. Het resultaat is een bijna veertig minuten durend Adagio waarin het hoofdthema uit de finale van Mozarts kwintet een belangrijke rol speelt. Onmiskenbaar is ook de aanwezigheid van Johannes Brahms, de andere componist van een onsterfelijk klarinetkwintet. Zo ontstond een intrigerende combinatie van hoogromantiek met nieuwe avant-gardistische speeltechnieken.
Voor deze uitgave lag de combinatie met Mozart voor de hand, ondanks het feit dat Widmann dat werk tien jaar geleden opnam met het Arcanto Quartet, voor Harmonia Mundi (klik hier voor de recensie). Wie de beide opnames vergelijkt zal zich verbazen over het feit dat Widmann als een kameleon zijn interpretatie aan de opvattingen van het strijkkwartet in kwestie aanpaste. In het geval van de Hagens is dat vooral de opvatting van primarius Lukas Hagen, die een tiental jaren geleden een romantische toets aan zijn spel toevoegde, met meer vibrato en nog meer rubato. Wat Widmann zelf betreft valt op dat hij zich aan de gedrukte eerste uitgave houdt, en niet aan een latere redactie voor de bassetklarinet. Het contrast tussen deze Mozart en die van Eric Hoeprich (klarinettist van Brüggens orkest van de 18de eeuw) kon niet groter zijn.
Het hoeft geen betoog dat de componist en het Hagen Quartett in dit nieuwe werk een topprestatie leveren die niet voor verbetering vatbaar is. Dat geldt ook voor de sublieme opname door labelmanager Stephan Cahen. Widmann wordt hier en daar al de Mozart van de eenentwintigste eeuw genoemd. Wellicht mag hij op termijn zijn kwintet toevoegen aan de drie sublieme klarinetkwintetten van Mozart, Brahms en Reger.