CD-recensie
© Siebe Riedstra, augustus 2018
Welmers: Orgelwerken Jan Hage (orgel) |  |
Nederland kent twee componisten die voor 1940 zijn geboren, nog steeds actief zijn en zich mogen verheugen in een internationale reputatie. De naam van Louis Andriessen ligt uiteraard op ieders lip, maar wie is die andere? Dat is Jan Welmers, componist van een aantal orgelwerken die hun weg over de gehele wereld hebben gevonden. Neem een kijkje op youtube en verbaas u over het aantal filmpjes en luister vooral naar Litanies. Dan hoort u een ijzersterk stuk minimal music dat zich op zijn minst kan meten met Canto Ostinato van Simeon ten Holt. Canto werd voor het eerst uitgevoerd in 1979, en in datzelfde jaar schreef Welmers twee van zijn bekendste 'minimal' stukken: Sequens en Laudate Dominum (Litanies stamt van 1982).
Jan Welmers werd geboren in 1937 te Zuidlaren, en studeerde orgel in het nabijgelegen Groningen bij 'organistenmaker' Wim van Beek. Compositie studeerde hij naderhand bij Kees van Baaren, improvisatie bij Cor Kee. Hij verwierf faam als improvisator, en gaf enige decennia les aan het Conservatorium van Utrecht, in de hoofdvakken improvisatie en orgel. Van 1974 tot 2002 was hij organist van de Grote Kerk te Nijmegen. In 2005 ontving hij de Sweelinckprijs voor zijn gehele oeuvre. In een interview met Jochem Schuurman zegt Welmers het volgende over zijn ontwikkeling als componist:
Toen ik jong was, waren er ontzettend veel invloeden van buitenaf. Er waren veel nieuwe ontwikkelingen waar ik door beïnvloed werd. Ik werd enorm geprikkeld om verschillende dingen te ondernemen. En als iets weer voorbij was, kwam er wel weer iets nieuws. Dat zie je terug in mijn composities. Mijn doel is om het publiek te prikkelen. Als de mensen zeggen: dat wil ik nog wel eens horen, dan ben ik tevreden. In de jaren '60 was het een doel om het publiek te shockeren, om een statement te maken. Tegenwoordig groeien het publiek en de maker meer naar elkaar toe.
Welmers heeft zelf aan die groei bijgedragen met een paar grote werken waarin hij de minimal music exploreert, en kiest ervoor om werken in groepen te concipiëren: de zesdelige serie Licht en Donker voor wisselende bezettingen is een markant voorbeeld. Een andere werkgroep vormen de Memories waaraan hij als bijna tachtigjarige begon. Het derde deel van Memories is een opdrachtwerk van de ZaterdagMatinee, waar het op 28 mei 2018 tot klinken kwam door de titularis van het Maarschalkerweerdorgel, Leo van Doeselaar, ter gelegenheid van diens vijfentwintigjarig jubileun. In zijn toelichting bij de partituur schrijft Welmers daarover het volgende:
Als kerkorganist werd ik jarenlang omringd door allerlei hymnen, vaak van grote kwaliteit en schoonheid. Na mijn afscheid, nu 15 jaar geleden, doemen die hymnen nog vaak op. Ze komen op allerlei manieren op me af: als losse zinnen, flarden, melodieën die zich steeds herhalen op dominante wijze, waarna ze weer verdwijnen net zo snel als ze zijn gekomen. Dit merkwaardige proces van het auditief onderbewustzijn ervaar ik als een vorm van spiritualiteit.
Jan Welmers vierde vorig jaar zijn tachtigste verjaardag en Utrecht vierde dat met hem mee met een heus Welmers Festival. Domorganist Jan Hage doet er nog een schepje bovenop met een inspeling van de (bijna) complete orgelwerken op het Bätz-orgel van de Domkerk op drie cd's. Bovendien werkte hij mee aan een boek over de componist dat tijdens het festival gepresenteerd werd, en de basis vormt voor zijn toelichting bij deze cd: 'de Hemel draait nog'. Hage merkt op dat de minimal music maar een klein deel van Welmers' oeuvre beslaat en dat hij met het begrip minimal uiterst creatief omgaat. De muziek van Welmers fascineert niet door eindeloos herhalen maar door kolossale spanningsbogen. Dit is zonder mankeren de belangrijkste orgeluitgave van het jaar 2017.