CD-recensie

 

© Siebe Riedstra, november 2009

 

 

Sjtsjedrin: Concert voor orkest nr. 1 (Ondeugende rijmpjes)– Niet alleen liefde (suite) – Plechtige ouverture – Pianoconcert nr. 2.

Rodion Sjtsjedrin (piano) - USSR Symphony Orchestra o.l.v. Jevgeni Svetlanov.

Melodya MEL CD 10 01623 • 67' •

www.shchedrin.de


Rodion Sjtsjedrin (1932) zou je – heel ruim genomen – de Russische Leonard Bernstein kunnen noemen, met één restrictie: hij is geen beroemde dirigent. Maar beide mannen zijn componisten met een hang naar het theatrale, en hun muziek komt eclatant en eclectisch over het voetlicht. Beide waren bovendien briljante pianisten die uitstekend in staat waren hun eigen pianoconcerten te propageren (Bernstein met zijn Symfonie voor piano en orkest, 'The Age of Anxiety’). Heeft Bernstein werk van Sjtsjedrin gedirigeerd? Ja, het openingswerk van deze cd stond op zijn repertoire.

Rodion Konstantinovitsj Sjtsjedrin werd geboren in Moskou. Zijn vader was eveneens componist, en docent muziektheorie. In 1955 studeerde Sjtsjedrin af aan het Conservatium van Moskou, en in 1958 trad hij in het huwelijk met de internationaal vermaarde ballerina Maja Plisetskaja. Al in 1969 kon hij zich als vrij scheppend componist vestigen. Wel werd hij op verzoek van Sjostakovitsj in 1973 aangesteld als voorzitter van de Vereniging van Componisten van de USSR, een functie die hij tot 1990 vervulde. Samen met Sacharov en Bjeltsin was hij een actief voorstander van de perestrojka, en sinds 1992 verdeelt hij zijn tijd tussen Moskou en München.

Sjtsjedrin is een componist die hecht aan de waardering van een publiek met oren aan zijn hoofd. Het gevolg is dat al zijn opera’s en balletten zijn uitgevoerd aan het Bolsjoj Theater te Moskou, en dat is geen geringe prestatie, in aanmerking genomen dat het om zeven avondvullende werken gaat. Sjtsjedrin heeft een handschrift ontwikkeld dat stylistisch zeer divers is. Hij maakt gebruik van volksmuziek, van twaalftoons- en aleatorische technieken, maar ook van populaire wijsjes, jazzmuziek en niet te vergeten de traditionele Russisch-orthodoxe kerkmuziek. In 1967 maakte hij voor zijn echtgenote een balletpartituur voor strijkorkest en groot slagwerkensemble, gebaseerd op Bizet’s Carmen. Het werk is in de loop der jaren enorm populair geworden en wordt vrijwel dagelijks ergens ter wereld gespeeld (klik hier voor de bespreking van de cd).

 
  Rodion Sjtsjedrin

Sjtsjedrin heeft een kennelijke voorliefde voor de tsjastoesjka, een satirisch, ondeugend volksrijmpje van vier regels, vergelijkbaar met de limerick, dat in Rusland zeer populair is. Zijn Concert voor Orkest nr. 1 (hij schreef er tot nu toe vijf) is een aaneenschakeling van een lange rij tsjastusjki op een jazzy basso ostinato. Het heeft hetzelfde uitbundige karakter als de Ouverture tot Candide van Leonard Bernstein en werkt net zo aanstekelijk.

De opera ‘Niet alleen liefde’ was de eerste opera van Sjtsjedrin. De première vond in 1961 plaats in het Bolsjoj Theater te Moskou, gedirigeerd door Jevgeni Svetlanov. Ook in dit werk speelt Sjtsjedrin’s fascinatie met de tsjastoesjka een belangrijke rol. Er zijn duidelijke overeenkomsten met Sergej Prokofiev, niet alleen in melodisch opzicht, maar ook wat betreft de instrumentatie. In 1964 stelde de componist een vijfdelige orkestsuite uit de opera samen.

De ‘Plechtige ouverture’ werd geschreven ter gelegenheid van het zestigjarig bestaan van de Sovjet-Unie. Het stuk begint politiek correct met een ernstig koraal voor koperblazers, maar het duurt niet lang voordat exotisch slagwerk de sfeer van Gerswin’s ‘Cuban Overture’ oproept. Humor was ongetwijfeld Sjtsjedrin’s sterkste – en kennelijk zeer effectieve – wapen.

Met het Tweede Pianoconcert uit 1966 treden we een heel andere wereld binnen. Sjtsjedrin had goede nota genomen van de ontwikkelingen binnen de Weterse avant-garde, zoals gepredikt door Pierre Boulez en Karlheinz Stockhausen. In dit werk spelen de twaalftoonstechniek en de aleatoriek een belangrijke rol. Toch weet de componist door een enorme ritmische stuwkracht en interpolaties van een jazzcombo in de finale zijn publiek ook hier bij de oren te vatten, getuige het enthousiaste applaus.

Dat brengt ons bij de herkomst van de opnamen op deze cd. Die zijn alle afkomstig van ouder materiaal, meerdere malen uitgebracht op het label Melodya. De drie eerste werken zagen het licht op een elpee in 1987. Op 5 mei 1974 vond een gedenkwaardig concert plaats in de Grote Zaal van het Moskous Conservatorium. Op die avond speelde Rodion Sjtsjedrin de drie pianoconcerten die hij tot dan toe had voltooid. De opname van dat concert is eerst op Melodya op elpee verschenen, en later (1996) ook in het westen op cd verspreid door BMG. De registratie van het tweede pianoconcert op deze cd stamt van dat concert.

Jevgeni Svetlanov is de ideale dirigent voor dit repertoire en de aanwezigheid van de componist als solist staat borg voor een topuitvoering. De opnamen zijn precies zoals we ze gewend zijn van Melodya, breed in het stereo-perspectief, krachtig in de laagte, brutaal in de hoogte, maar ze passen deze muziek als een handschoen.


index

Home  -  Actueel  -  Audio  -  Muziek  -  Video  -  Boeken  -  Links