CD-recensie

 

© Siebe Riedstra, september 2016

 

Kuhnau - Complete Orgelwerken

6 Biblische Sonaten - Frische Clavier Früchte: 6 Sonaten - Ciacona in f - Toccata in A - 9 Präludien & 2 Fugen - Sonate in Bes

Stefano Molardi (orgel)

Brilliant Classics 95089 • 3.40' • (3 cd's)

Opname: mei en augustus 2014, Freiberger Dom & Marienkirche, Rötha (D)

   

Musicalische Vorstellung Einiger Biblischer Historien in 6 Sonaten
auff dem Claviere zu spielen Allen Liebhabern zum Vergnügen
versuchet von Johann Kuhnauen
Leipzig Gedruckt bey Immanuel Tiessen Anno MDCCX

Aldus de titelpagina van het belangrijkste opus van Johann Kuhnau, die zijn faam vandaag de dag nog bijna uitsluitend dankt aan het feit dat hij Sebastian Bachs voorganger was als Thomascantor in Leipzig. Het vermoeden rijst dat de Leipzigers er destijds heel anders tegenaan hebben gekeken. Tot zijn benoeming in 1701 behoorde Johann Kuhnau daar als gezien jurist (hij was advocaat) tot de bovenlaag van de bevolking. Johann Christoph Kuhnau was een intellectuele alleskunner, behalve componist en organist was hij schrijver, vertaler, jurist en muziektheoreticus. In hetzelfde jaar als de Biblische Sonaten publiceerde hij ook een satirisch boek, Der musicalische Quack-Salber, waarin hij de avonturen beschrijft van Caraffa (what's in a name), een Duitse charlatan die zich voordoet als een Italiaanse virtuoos. Het onderwerp is weliswaar gedateerd, maar het boek verschaft waardevolle inzichten in de muziekpraktijk van zijn tijd. Behalve de Biblische Sonaten publiceerde Kuhnau twee Clavier-Übungen en een band met zes sonates, Frische Clavier Früchte. Lange tijd werd beweerd dat Kuhnau de klaviersonate als genre uitgevonden heeft met de Sonate in Bes, de laatste titel in zijn Neue Clavier-Übung uit 1689 - ze staat op deze uitgave. Recent onderzoek heeft aangetoond dat hij alleen in Duitsland de eerste was.

Uit het voorafgaande blijkt al dat de Clavier-Übungen van Kuhnau voor huiselijk gebruik waren bedoeld, maar wie de moeite neemt om de oorspronkelijke druk in de online bibliotheek van Petrucci te bekijken ziet daar op de eerste pagina een gravure van een interieur met een pijporgel, dat bespeeld wordt door een bevallige jongedame. Voor de duidelijkheid: het is een eenmanualig instrument zonder pedaal. Overigens bevinden zich in de ruimte nog twee Claviere, zo te zien een clavichord en een klavecimbel. Dat geeft al aan hoe rekbaar het begrip clavier in die tijd was, met slechts een kort lijntje naar het grotere kerkorgel met zijn extra basklavier - het pedaal.

Kuhnau voorziet zijn Biblische Historien van een uitgebreid gedrukt commentaar; in de partituur worden de delen nog eens van een Italiaanse vertaling voorzien. In het Nederlands vertaald gaat het om de volgende titels:

1. De strijd tussen David en Goliath.
2. De genezing van Saul door de muziek van David.
3. De bruiloft van Jacob.
4. De doodzieke en genezen Hezekias.
5. Gideon, de redder van Israel.
6. Jacobs dood en begrafenis.

De indeling van de individuele titels (Kuhnau geeft ze in de partituur de naam Suonata mee) hangt nauw samen met het verhaal. Zo telt de eerste sonate negen onderdelen, waarvan het tweede deel het sidderen van de Israeliten voor de verschijning van Goliath verbeeldt. Dat gebeurt in de vorm van een bewerking van het koraal 'Aus tiefer Not schrei ich zu dir'. De vierde sonate, over de zieke Hezekias, bestaat uit slechts drie delen, waarbij in de eerste twee opnieuw een koraal de hoofdrol speelt: 'Ach Herr, mich armen Sünder'. Uit deze voorbeelden blijkt zonneklaar dat het begrip clavier hier zonder meer opgerekt mag worden naar het orgel met zijn mogelijkheden tot een uitkomende stem op twee klavieren en pedaal. Die ontdekking was overigens al veel eerder gedaan; iemand als Ulrich Böhme nam de eerste sonate op in de onvolprezen achtdelige serie 'Die Orgeln von Gottfried Silbermann' van het label Querstand. Organist Stefano Molardi heeft er voor gekozen om ook de preludia van de suites uit de Neue Clavier-Übung in deze uitgave mee te nemen. Het sluitstuk van de onderneming bestaat uit voornoemde Frische Clavier Früchte.

Op deze manier is er een verzameling bij elkaar gebracht onder de noemer 'Complete Organ Works'. Molardi koos voor twee orgels van de bouwer Gottfried Silbermann, het drieklaviers instrument van de Freiburger Dom en het eenmanualige orgel van de Marienkirche te Rötha. De Biblische Sonaten en de losse werken worden gespeeld in Freiburg, de Clavier Früchte in Rötha. Molardi heeft voor het label Brilliant de complete werken van Sebastian Bach ingespeeld en bewijst met deze registratie dat hij ook in het werk van diens voorganger voortreffelijk de weg weet. Bij het vertalen naar het orgel van met name de Biblische Sonaten is de nodige fantasie vereist om de partituren zo in te richten dat er een volstrekt logisch klankbeeld ontstaat waarbij de pedaalpartij niet als fremdkörper mag werken. Zo ongeveer hetzelfde probleem dat ontstaat wanneer je de klavierwerken van Handel, Telemann en Emanuel Bach naar een groot orgel wilt vertalen. Ook het smaakvol ornamenteren van de vele herhalingen waar de uitvoerder mee wordt geconfronteerd leveren een aardige uitdaging op. Molardi laat in het da capo (het slotdeel) van de sonate in Bes horen dat hij ook in dat vak zijn mannetje staat. De opname getuigt van grote zorgvuldigheid: vooral daar waar op het einde van de eerste en de tweede cd voor een paar vrije werken nog even 'geschakeld' wordt van de ene naar de andere locatie gebeurt dat ongemerkt. De toelichting (alleen Engels) is van de hand van Molardi zelf en munt uit door zorgvuldigheid en oog voor fijne details.

Individueel zijn deze werken vaker opgenomen, maar dikwijls alleen op klavecimbel. Als compendium is deze uitgave van de Complete Orgelwerken van Johann Kuhnau een eenmalige presentatie van een al even eenmalige muzikale homo universalis.

Voor een beschrijving van de beide orgels verwijs ik graag naar het prachtige artikel met foto's en disposities van Aart van der Wal (klik hier).


index

Home  -  Actueel  -  Audio  -  Muziek  -  Video  -  Boeken  -  Links