CD-recensie

© Siebe Riedstra, november 2023

In een grijs verleden beschikte Challenge Records over een sub-label met de naam Fineline Legacy. Dat label wordt nu geheel vernieuwd opnieuw in de markt gezet, kortweg als Fineline. De eerste titel verscheen onlangs, op 13 oktober, en is een formidabel schot in de roos. Onder de noemer Forgotten Voices Rediscovered worden kamermuziekwerken van twee Nederlandse componerende vrouwen gepresenteerd door het Brundibár Ensemble. Twee werken van Henriëtte Bosmans die meer dan een eeuw (!) ontsnapten aan de aandacht die ze ruimschoots verdienden. De Tweede Cellosonate van Fania Chapiro beleeft ruim een halve eeuw na ontstaan eindelijk zijn discografische première.

In de toelichting valt te lezen: ‘deze cd werd geïnspireerd door een van de thema's van het Brundibár Arts Festival: Inspirational Women, dat ons op het spoor zette van deze twee Joods-Nederlandse componisten die de Holocaust overleefden'. Celliste Liubov Ulybysheva is artistiek manager van het festival, dat plaats vindt in het Britse Newcastle. Het Brundibár Arts Ensemble ontleent zijn naam aan het Festival, dat tot doel heeft muziek te presenteren van slachtoffers van de Holocaust. De naam verwijst naar de kinderopera Brundibár van Hans Krasá, die in het kamp Theresienstadt 55 maal door de gevangengehouden kinderen werd uitgevoerd. Meer informatie vindt u op onze site in een uitgebreid artikel van Aart van der Wal (klik hier). De site Forbidden Music Regained van de Leo Smit Stichting biedt bovendien een schat aan informatie over de beide componisten.

Henriëtte Bosmans (1895-1952) was de dochter van de solocellist van het Concertgebouworkest, Henri Bosmans, die overleed toen zij nog geen jaar oud was. Ze ontving haar muzikale opleiding van haar joodse moeder, Sara Bosmans-Benedicts, een bekende concertpianiste die optrad met het Concertgebouworkest en doceerde aan het Amsterdams Conservatorium. Henriëtte was in de eerste plaats actief als concertpianiste, met vele optredens bij het Concertgebouworkest, en speelde kamermuziek met de strijkersaanvoerders van dat ensemble. De Vioolsonate uit 1918 is haar eerste kamermuziekwerk, dat ze zelf in première bracht met violist Ferdinand Helmann, concertmeester van het Concertgebouworkest. Het is een volbloed romantisch werk, intuïtief en eclectisch, maar daarom niet minder origineel. Opvallend is de fuga (een dubbelfuga maar liefst) waarmee de finale van het vierdelige werk begint. De gelijkenis met de fuga's van Max Reger is onmiskenbaar. Het zou zo maar kunnen dat Bosmans op 26 maart 1916 aanwezig was bij het enige concert dat Reger ooit gaf met het Concertgebouworkest, zes weken voor zijn overlijden. Hij dirigeerde toen zijn Mozart- en Hiller Variaties, die beiden met een grandioze fuga eindigen.

Fania Chapiro werd geboren in 1926 in Nederlands-Indië, net als Bosmans een kind van muzikale ouders, een vioolspelende Russische vader en een Joods-Nederlandse moeder. Fania was een pianospelend wonderkind en om haar talent optimaal te ontwikkelen verhuisde het gezin naar Parijs. De Tweede Wereldoorlog heeft op de ontwikkeling van haar carrière een verlammende invloed gehad. Concerten gaf ze alleen in de illegaliteit, waardoor ze evenwel meer tijd had om zich in het componeren te bekwamen bij Sem Dresden. Bij het bombardement op het Haagse Bezuidenhout ging een groot deel van haar werken verloren. Na de oorlog manifesteerde ze zich vooral als pianiste; ze doceerde aan het Hilversumse Muzieklyceum en specialiseerde zich op latere leeftijd op de fortepiano. Ze overleed in 1994, en liet een forse portefeuille werken achter, waarvan een belangrijk deel onvoltooid bleef. In discografisch opzicht is Chapiro vrijwel onopgemerkt gebleven, met uitzondering van twee werken die we ook op YouTube terug kunnen vinden. De Tweede Sonatine voor piano, voorbeeldig uitgevoerd door Marianne Boer (1968-2022) en de Tweede Fluitsonatine, een repertoirestuk van fluitiste Eleonore Pameijer. De Tweede Cellosonate dateert uit 1956, en omdat het derde deel is opgedragen aan Prokofjev zou men daar verwantschap verwachten, maar de Franse invloed van met name Ravel is wat in Chapiro's werk toch in de eerste plaats naar voren komt.

Het Pianotrio van Bosmans ontstond in 1921, drie jaar na de Vioolsonate, en is een verjaarscadeau voor haar moeder. Ook dit werk is een volbloed romantische schepping, waarin nog niets van haar latere studie bij Willem Pijper valt te ontdekken. In de decennia na ontstaan werd het haar meest gespeelde werk, waarbij ze zelf dikwijls de pianopartij voor haar rekening nam.

Deze uitgave is niet alleen door de discografische première van de Cellosonate van Chapiro een vondst van de eerste orde, hetzelfde geldt voor de Vioolsonate van Bosmans. Oplettende verzamelaars zullen opgemerkt hebben dat op het label Toccata Classics in 2022 een cd werd uitgebracht met de Vioolsonate, Cellosonate en het Pianotrio van Bosmans. Op papier een cd om van te watertanden, maar in werkelijkheid een flinke teleurstelling door een uitvoering waarbij het met de intonatie niet zo nauw wordt genomen. Het Brundibár Ensemble heeft zich met liefde en grote zorg bekommerd om dit vergeten repertoire, en levert een prestatie waarop werkelijk niets aan te merken valt.

Inderdaad, een formidabel schot in de roos.

index