CD-recensie
© Siebe Riedstra, november 2011
 |
Bach: Blokfluitconcerten
Concert in g, gebaseerd op aria’s uit Cantates BWV215 en BWV32 (transcriptie Thiemo Wind) – Concert in Bes, BWV1055 – Concert in D, BWV1053 – Concert in d, gebaseerd op BWV1059 – Koraalbewerking ‘Liebster Jesu, wir sind hier’, BWV731
Erik Bosgraaf (blokfluit), Ensemble Cordevento: Zefira Valova & Ivan Iliev (viool), Zdenka Prochazkova (alviool), Linda Mantcheva (cello), Alessandro Pianu (klavecimbel)
Brilliant Classics 92496 • 59' •
Bach en de blokfluit, bepaald geen ongewone combinatie. We hoeven alleen maar te denken aan het wonderschone begin van de Actus Tragicus, Cantate 106, waar twee blokfluiten het aardse bestaan verlaten en zich hemelwaarts musiceren, want ‘Gottes Zeit ist die allerbeste Zeit’. Bach heeft geen fluitconcerten geschreven, en al helemaal geen blokfluitconcerten. Maar de traverso werd met de Tweede orkestsuite en zes sonates plus een solosonate bedeeld met de mooiste noten die voor dat instrument geschreven zijn.
Erik Bosgraaf is een ondernemende blokfluitist die een verbluffende virtuositeit paart aan een grote muziekhonger. Zijn interesses beperken zich niet tot barokke klanken, ook in de popmuziek en de jazz kent hij zijn weg, en menig eigentijds componist heeft al een stuk voor hem geschreven. Na een prachtige cd met blokfluitconcerten van Vivaldi (klik hier) lag Bach voor de hand. Bach zelf transcribeerde naar hartelust concerten van het ene instrument naar het andere. Instrumentale delen uit cantates vonden hun weg naar een aantal klavecimbelconcerten, en dat bracht musicologen en musici op het idee om die concerten te reconstrueren naar het instrument van veronderstelde herkomst. De hobo, hobo d’amore en de althobo waren daarbij favoriet, en hebben een vaste plaats in het concertrepertoire veroverd.
Wat op de hobo kan, kan ook op de blokfluit, moet Bosgraaf gedacht hebben, en het resultaat kunnen we op deze cd beluisteren. De opening is ronduit verrassend: een Blokfluitconcert in G, waarvan het eerste deel gebaseerd is op een aria voor tenor, uit de wereldlijke Cantate 215, ‘Preise dein Glücke, gesegnetes Sachsen’. Thiemo Wind, die ook de boeiende annotatie bij deze cd verzorgde, is verantwoordelijk voor deze vondst. Hij hoorde naar eigen zeggen altijd een instrumentaal karakter in dit stuk, en ging aan de slag. Het resultaat is volkomen overtuigend. Voor het laatste deel koos hij een basaria uit dezelfde cantate. Het langzame deel werd de opening van cantate BWV32, ‘Liebster Jesu, mein Verlangen’, een aria voor sopraan.
Van het Concert in d, BWV1059 zijn alleen de eerste maten van het openingsdeel bewaard gebleven. Ze komen overeen met de Sinfonia uit Cantate 35, ‘Geist und Seele sind verwirret’, met een solo voor het orgel. Als slotdeel komt de inleiding van de tweede helft van de cantate in aanmerking; voor het langzame deel kiest men in het algemeen de Sinfonia uit Cantate 156, oorspronkelijk voor hobo. Dat is de oplossing waarvoor Bosgraaf ook opteert. Ik meen me te herinneren dat Ton Koopman met een andere oplossing kwam, door een aria uit BWV 35 om te schrijven naar het orgel.
BWV1055 in Bes is een van Bachs meestgeliefde concerten, het Concert voor hobo d’amore in A, een halve toon omhooggetransponeerd. BWV1053, eveneens aan de hobo d’amore toebedacht, heeft de toonsoort D behouden. Het orgelkoraal dat de cd afsluit is een simpele transcriptie, waarbij de vier stemmen verdeeld zijn over blokfluit, viool, altviool en cello.
Het begeleidende ensemble Cordevento was ook al actief op Eriks Bosgraafs Vivaldi cd, maar is hier gereduceerd tot corde zonder vento. Een strijkkwartet – uiteraard op oude instrumenten – wordt geschraagd door het klavecimbel. Een contrabas ontbreekt, maar dat is gezien het soortelijk gewicht van de blokfluit te verdedigen. De programmatoelichting van Thiemo Wind is uitstekend vertaald in het Engels, maar waar is de oorspronkelijke Nederlandse tekst gebleven?
Erik Bosgraaf manifesteert zich hier als de Paganini van de blokfluit – met tempi die aan het ongelofelijke grenzen. De transcriptie van Thiemo Wind is een kapitale vondst, en de gewiekste aanpassingen maken deze uitgave tot een ware ontdekking. De prachtige Sinfonia tot de Actus Tragicus heeft eindelijk gezelschap gekregen.