CD-recensie

© Paul Korenhof, november 2024

De vermelding hierboven 'reconstructie van de originele tekstversie' heeft een bijzondere maar ook een heel logische reden. Wordt een librettist tegenwoordig vaak alleen maar gezien als leverancier van een door de veel belangrijkere componist gebruikte operatekst, tot ver in de 19de eeuw werd hij beschouwd als volwaardig 'mede-schepper' van het muziekdrama. Oorspronkelijk had hij daarbij zelfs het primaat, zoals blijkt uit 18de-eeuwse partituren die hem vrijwel zonder uitzondering vermelden als 'de auteur', gevolgd door de vermelding 'met muziek van …'.

Die invalshoek volgde Bru Zane bij deze reconstructie van de populairste, zwaarst bewerkte en muzikaal minst afgeronde opéra-bouffe van Offenbach. Die wordt hier namelijk niet gepresenteerd aan de hand van de oorspronkelijke partituur of het manscript (door enorme problemen tijdens de ontstaansgeschiedenis en alle latere bewerkingen bestaan die gewoon niet), maar aan de hand van de enige originele bron die wij wel bezitten: het libretto van Hanri Meilhac en Ludovic Halévy zoals dat in 1866 aan de Parijse censuur werd aangeboden.

De problemen begonnen tijdens de repetities met solisten (ten dele zingende acteurs) die de muziek niet aan konden. Daardoor moesten zangnummers worden ingekort of zelfs geschrapt, waarbij ook rollen werden ingekort of zelfs opgesplitst. Chaotische toestanden waren het gevolg, maar het grootste probleem ontstond toen de auteurs merkten dat diverse solisten zelfs weigerden het vierde en vijfde bedrijf in te studeren, omdat zij meenden dat het nooit tot een goede uitvoering daarvan zou komen. Uiteindelijk zwichtten Meilhac en Halévy voor de druk en trokken zij beide bedrijven terug met het gevolg dat die nooit op het toneel zijn verschenen tot bij de productie die aan de basis lag van deze cd-uitgave en die in december 2021 in samenwerking met Naxos voor dvd werd vastgelegd. (klik hier)

De geschiedenis van dat teruggetrokken vierde en vijfde bedrijf verliep mogelijk even chaotisch als de repetities, waarbij de diverse bewerkingen, mede door de druk waaronder de beide auteurs moesten werken, altijd weer een zwak aanhangsel leken bij de drie voorafgaande bedrijven. De meeste bevredigende oplossing, ook gevolgd door Michael Plasson in de nog altijd toonaangevende Pathé-opname uit Toulouse onder Michel Plasson (met Mady Mesplé, Régine Crespin en Michel Sénéchal) was een uitvoering waarbij het vierde bedrijf geheel geschrapt werd en het originele vijfde bedrijf, zij het met lichte aanpassingen, tot vierde bedrijf werd gepromoveerd.

Nu moet ik eerlijk toegeven dat het oorspronkelijke vierde bedrijf, ondanks het pleidooi van Bru Zane, ook mij niet echt kan bekoren, noch in de dvd-versie, noch in de nu door Bru Zane zelf gepresenteerde opname. In dit bedrijf zien we, min of meer als terzijde, de nasleep van het feest in het derde bedrijf waarbij Gondremarck duidelijk te veel glaasjes heeft genuttigd. (In het oorspronkelijke libretto is deze adellijke flierefluiter overigens een Deense baron, maar op verzoek van de censor werd zijn wieg door de librettisten naar Zweden verplaatst.)

Vooral door de introductie van twee nieuwe karakters (onder wie de afwezige tante in wier huis Bobinet en Gardefeu hun feest georganiseerd hadden) is dit bedrijf echter een beetje los komen te staan van de eerste drie en wat erop volgt. Ook al door een lichte overmaat aan dialogen overtuigt het wellicht meer met goede acteurs in het theater dan via de cd, maar bovendien zit er te weinig vaart in met ook te weinig muzikaal memorabele krenten in de pap. Historisch gezien is deze complete uitgave van de originele versie beslist toe te juichen, maar prettig is zeker dat de cd ons in staat stelt dit vierde bedrijf gewoon over te slaan of ons tot de muzikale elementen te beperken.

Aan het belang van deze uitgave doet dit echter niets af. De entrée van de Braziliaan horen we hier voor het eerst in complete vorm, de bediende Urbain heeft ook zijn complete rol weer terug, het personage Bertha is terug van weggeweest, Métella mag ook de teksten weer zingen die de censor kennelijk onwelvoeglijk vond en zo zijn er talloze details die voor ons nieuw zijn. De complete lijst met de bespreking ervan beslaat in het 238 bladzijden tellende boekwerk zelfs achttien volle pagina's en een deel daarvan is pure verantwoording. Niet alleen moesten er bij diverse fragmenten namelijk muzikale keuzes worden gemaakt, maar ook was bij sommige brokjes tekst zelfs geen muziek (meer) beschikbaar en dus moest in die gevallen op basis van het bestande materiaal en eventuele schetsen iets worden ingevuld. Dat dit kundig en verantwoord gebeurde, behoeft gezien de van Bru Zane bekende werkwijze geen toelichting.

Voor de uitvoering werd een beroep gedaan op dezelfde dirigent en ten dele dezelfde solisten, vooral in de kleinere rollen, die we ook vinden in de dvd versie. Winstpunten zijn vooral de met meer warmte en karakter gezegende Métella van Véronique Gens, de vocaal eveneens superieure Gardefeu van Artavazd Sargsyan, gelijkwaardig aan de Bobinet van Marc Mauillon, de virtuoze en net niet te karikaturale Brésilien van Pierre Derhet en de Gondremarck van Pierre Derhet, een rol die in de theaterversie te veel als domme kluchtfiguur overkwam.

De directie van Romain Dumas voldoet in beide gevallen voortreffelijk, zij het dat in mijn oren Michel Plasson met hetzelfde koor en orkest toch meer Offenbach-sfeer wist op te roepen. Ook kon Dumas voor de dvd-versie werken met de iets puntiger spelende Musiciens du Louvre en vooral een Kamerkoor uit Namen dat in het eerste bedrijf toch iets gedisciplineerder was in de vocale afwerking.

Een belangrijk verschil zit in de bezetting van de vrouwelijke hoofdrol, het handschoenennaaistertje Gabrielle. Ook zonder de individualiteit in klank en voordracht van Mady Mesplé (Pathé) komt de lichter getimbreerde Anne-Cathérine Gillet tot een sprankelende vertolking met alle charme waar de rol om vraagt. Op de dvd horen we echter de in juni op 35-jarige leeftijd overleden Belgische sopraan Jodie Devos, een zangeres met in haar vertolking een onweerstaanbare humor en als het ware geboren voor de muziek van Offenbach. Dat Bru Zane deze 41ste uitgave in de reeks Opéra Français aan haar heeft opgedragen, spreekt voor zich; dat zij er niet meer aan heeft kunnen meewerken, is een tragedie.

index