CD-recensie

© Gerard van der Leeuw, juni 2023

Sinds het artikel ‘Johann Wilhelm Wilms renaissance. Een signalement’ van René Bouman (klik hier) zijn er heel wat nieuwe opnamen verschenen. Zo voltooide Ronald Brautigam op BIS zijn opnamen van de complete pianoconcerten en al heel recent verscheen er op Brilliant Classics een opname met de pianokwartetten en een pianotrio door het G.A.P. ensemble. Daarover een volgende keer. Nu een bespreking van de op 11 april jl. verschenen opname op Accent met twee van zijn Sinfonia's concertante en het Klarinetconcert.

De Sinfonia concertante was in de periode tussen ca. 1770 en 1830 mateloos populair: we kennen in dit genre zo’n 500 werken van meer dan 150 componisten. Denk aan onder anderen Christian Cannabich (1731 1798), Johann Christian Bach (1735-1782), Peter von Winter (1754 1825), Ignaz Pleyel (1757-1831) en František Vincenc Kramář (1759 1831). In Frankrijk kun je denken aan de Italiaan Giuseppe Cambini (1746-1825), Jean-Baptiste ‘Citoyen‘ Davaux (1742-1822), François Devienne (1759-1803) en Joseph Bologne, chevalier de Saint-Georges (1745-1799). Een leuk curiosum is de Sinfonia concertante in Es-groot voor mandoline, trompet, contrabas, piano en orkest van Leopold Antonín Koželuh (1747-1818).

Hoogtepunten in het genre zijn natuurlijk de Sinfonia concertante in Es-groot voor viool, altviool en orkest van Mozart (1779) en de Sinfonia concertante voor viool, cello, hobo en fagot in Bes-groot van Joseph Haydn (1792). Een tweede Sinfonia concertante van Mozart, die voor hobo, klarinet, fagot en hoorn blijft ondanks de mooie reconstructies een omstreden werk.
Late voorbeelden zijn o.a. het Tripelconcert van Beethoven, ondanks de naam qua vorm helemaal een Sinfonia concertante en het Dubbelconcert voor viool en cello van Brahms.

Een Sinfonia concertante is, zoals de naam al aangeeft een kruising tussen een symfonie en een concert voor meerdere instrumenten. Met de symfonie heeft het de symfonische opzet van met name het eerste deel gemeen, met het concert de vrijwel zonder uitzonderingen driedelige vorm en het optreden van twee of meerdere solisten. Het is een populaire vorm, die meestal eindigt met een ‘uitsmijter’, vaak een Polonaise, of een variatievorm waarin de solisten één voor één een variatie voor hun rekening nemen. Alle tot nu toe bekende Sinfonie concertante staan in een majeur toonsoort.
In dat opzicht zijn de twee Sinfonia's concertante van Wilms op deze cd ware schoolvoorbeelden: die in C-groot eindigt met een Polonaise, die in F-groot met een Allegretto con variazioni.

Zijn 'Concertante pour Flute, Clarinetto, Fagotto, Violon & Violoncelle Principale, avec grand Orchestre, composée pour la Societé Felix Meritis par J. W. Wilms', dateert uit 1814, toen Wilms 42 jaar oud was. Het werk valt alleen al op door de uiterst virtuoze cellopartij. In de woorden van de soliste Amarilis Dueñas Castán:

Ich war wirklich überrascht, als ich das Stück durchlas [...], da ich sehen konnte, wie Wilms die Cellotechnik an ihre Grenzen brachte: hohe Passagen weit weg vom Griffbrett – das Cello spielt in dieser Concertante den tiefsten und den höchsten Ton -, extrem schnelle Bogenstriche, die sehr an die neuen Fortschritte in der Cellotechnik erinnerten, besonders von Duport! einige Oktaven nach unten und oben, und natürlich einige schöne lyrische Passagen, ziemlich viel ‚Protagonismus‘ und eigene Kadenzen... Schwierig, ja, [...] aber dennoch idiomatisch [...]. Wilms wusste sehr gut, wie man für Cello schreibt!

Maar ook de blaasinstrumenten komen niets tekort. Geen wonder: Wilms was immers naast pianist ook fluitist.

De Sinfonia concertante in F-groot vertoont al een aantal vroeg romantische trekjes en begint (F-groot is ook de toonsoort van Beethovens 'Pastorale') pastoraal getint. Het stuk is geschreven voor ‘Oboe ou Clarinetto’. In deze opname gebruikt men een hobo.

Tussen deze twee Sinfonia's concertante vinden we het mooie Klarinetconcert in Bes-groot op. 40. Het werk werd door de bekende klarinettist Dieter Klöcker (1936-2011), onvermoeibaar op zoek naar onbekend klarinetrepertoire, teruggevonden in de bibliotheek van het Praags conservatorium. Helaas overleed Klöcker voor hij een opname kon realiseren. In de woorden van de solist, de klarinettist Ernst Schlader:

Das Klarinettenkonzert von Johann Wilhelm Wilms stellt in vielerlei Hinsicht eine große Bereicherung des Solorepertoires dar. [...] Innerhalb des [...] großen Tonumfangs zwischen e und g3 jongliert Wilms gekonnt mit virtuosen, klarinettentypischen Figuren und gesanglichen, lyrischen Passagen. Der Solopart legt nahe, dass das Konzert für eine Klarinette mit 12 Klappen geschrieben worden sein muss. Aus Wilms Stimmführung lässt sich herauslesen, dass er über die technischen Möglichkeiten der damaligen Klarinetten Bescheid wusste und gelegentlich deren Grenzen auslotete. […] Im dritten Satz zeigt Wilms mit girlandenartigen, an die Klarinettenwerke von Carl Maria von Weber erinnernden Sextolen, dass ihm diese kompositorische Strömung ebenfalls nicht fremd war.

De muziek van Wilms zou in ons land echt wel wat bekender mogen zijn. Dit is muziek op Europees niveau. Op NPO Radio Klassiek werd hij onlangs weer een ‘Duitser’ genoemd, terwijl hij toch genaturaliseerd Nederlander is en de componist van een lied dat bijna een eeuw lang het Nederlandse volkslied was.

Om met Wilms te spreken:

Men hoore slechts eene schoone Muzijk van Mozart, Haijdn, of van een ander goed Komponist, dan zullen de betoverende perioden, waarin de zin van iets oneindigs ingesloten is, en niet de zin van eindige of aardsche begrippen zich onbemerkt van onze ziel vermeesteren, en haar doordringen met genoegens en eene hoogere verrukking, dan alleaardsche genoegens in staat zijn ons te verschaffen.’ (*)

Dit is een opname die iemand tot een gelukkig mens maakt. Niet
alleen de solisten, ook Harmonie Universelle o.l.v. Andreas
Spering spelen of hun leven ervan afhangt. De opname is uitstekend
geslaagd. Luisteren!

__________________
(*) J.W. Wilms: Over de Toonkunst en derzelver uitwerking. (1822)

index