CD-recensie

Wilhelm Furtwängler

The Radio Recordings 1939-1945

© Roderick Krüsemann, januari 2020

Wilhelm Furtwängler - The Radio Recordings 1939-1945 Berlin Phil Media • 22.53' • (22 sacd's) Klik hier voor de inhoudopgave

‘Er war der erste und letzte Dirigent’.
Sergiu Celibidache over Wilhelm Furtwängler

Nu het jaar 2019 voorbij is, kan ik de balans opmaken van de voor mij belangrijkste cd uitgaven van het jaar. Bovenaan mijn lijst staat: Wilhelm Fürtwängler The radio recordings 1939-1945 Een mooi uitgegeven doos met 22 cd’s en een prachtig boek. Uitgegeven door de Berliner Philharmoniker en in Japan op het label King. Bij de Japanse uitgave zit ook nog een dvd en een Furtwängler-kalender. Op deze cd’s bevinden zich de opnamen van de bewaard gebleven concerten die Wilhelm Fürtwängler gegeven heeft met de Berliner Philharmoniker van 1939 tot en met begin 1945. Deze concerten werden opgeslagen op een geluidsdrager om op een later tijdstip door de Reichsrundfunk uitgezonden te worden.

De dirigent Wilhelm Furtwängler (1886-1954) was vanaf 1922 tot zijn dood in 1954 de vaste dirigent van de Berliner Philharmoniker. Dus ook in de ‘donkere periode’ in Berlijn. In een bespreking van deze uitgave in NRC Handelsblad [1] wordt Furtwängler de lievelingsdirigent van Hitler genoemd. Waarop dat gebaseerd is, is voor mij onduidelijk. Joseph Goebbels, de minister van propaganda onder Hitler, dacht daar in ieder geval anders over: een handgeschreven kanttekening van Goebbels op een uitreisvisum van een van Furtwänglers joodse vrienden: ‘Es gibt in ganz Deutschland kein einzigen dreckigen Juden mehr wofür Herr Furtwängler nicht ist eingetreten’.

En dan Schönberg over Furtwängler: ‘Machen Sie gute Musik für die anderen Deutschen, die schliesslich auch nicht emigrieren können’.

Furtwängler heeft de raad van Schönberg opgevolgd. Zijn concerten tijdens de oorlog in de Berlijnse Philharmonie betekenden voor velen enige uren ontsnapping uit een Duitsland dat naar de afgrond gleed.

Wilhelm Furtwängler dirigeert de Berliner Philharmoniker

Van de concerten met Furtwängler zijn heel wat opnamen overgeleverd. Vooral op de labels HMV (later EMI en tegenwoordig Warner0 en DG. Maar ook op het nu niet meer te leveren label Tahra en uitgaven van de Wilhelm Furtwängler Gesellschaft in Duitsland en de Société Wilhelm Furtwängler (SWF) in Frankrijk. En dan zijn er nog de moeilijk te verkrijgen opnamen uit Japan.

‘Maar deze opnamen heb ik al, deze doos koop ik dus niet’, zei een Furtwängler-kenner en -verzamelaar laatst tegen mij. Maar de geluidskwaliteit is nu opzienbarend verbeterd, met meer dynamiek en minder vervorming.

De opnamen die zich in deze doos bevinden zijn allemaal gemaakt door Furtwänglers Tonmeister Friedrich Schnapp. [2] Ze bestaan uit drie soorten:
- De eerste op schellak platen.
- Op band opgenomen, deze zijn als kopie bewaard gebleven in het Duitse Rundfunk Archiv en soms gebruikt voor deze uitgave
- Op band opgenomen, deze banden zijn in 1945 door de Russen meegenomen en opgeslagen in Moskou. Nu zijn de originele banden gebruikt als basis voor deze cd’s. Van de schellakplaten is de remastering uitstekend gedaan. Veel van het geknisper en getik dat er in eerdere uitgaven was, is verdwenen of nauwelijks hoorbaar.

De banden die de Russen bij de verovering van Berlijn in 1945 hebben meegenomen hebben een geschiedenis. In het lp tijdperk doken er opeens op het Russische label Melodiya-opnamen op van deze concerten. Deze lp’s werden als bron gebruikt voor diverse lp labels in het Westen. Met deze opgelapte versies moest men het dus doen. Maar de vraag bleef: waar zijn de banden die de vroegere Reichs Rundfunk in de oude Philharmonie opgenomen had en die in het Haus der Rundfunk opgeslagen waren? In 1987 lukte het de muziekredacteur van de Sender Freies Berlin, Dr. Klaus Lang een lijst van de bewaard gebleven opnamen uit Berlijn van de Russen te ontvangen. Er werden tweeëntwintig lege banden naar Moskou gestuurd. Daar werd een kopie van de bewaarde concerten opgezet. Deze banden werden door de Sender Freies Berlin uitgezonden.

Toen kreeg Deutsche Grammophon (DG) belangstelling en bracht in 1989 de opnamen in een doos met tien cd´s uit. Al snel bleek dat niet alle bewaard gebleven opnamen gestuurd waren en dat het geluid door DG bewerkt was.

Een van de originele banden: een opname van Bruckners Vijfde symfonie. Met aantekeningen in het Duits en het Russisch.

Nu is dus eindelijk alles in een editie van 22 cd’s uitgegeven! Er is zelfs een aangepaste bandrecorder geconstrueerd om de originele 6,5 mm banden op 77 cm/sec. af te spelen. Ook hier is aan het geluid geschaafd. Maar het eindresultaat is duidelijk beter dan de DG-doos. Een vergelijking met de uitgaven van de SWF (deze zijn uitsluitend bestemd voor de leden): de digitalisering werkt soms in het voordeel, storende bijgeluiden zijn er niet meer, soms in het nadeel, er is bij enige concerten een teveel aan ruimte toegevoegd. Een duidelijke verbetering is het Tweede pianoconcert van Johannes Brahms gespeeld door Edwin Fischer. De pianoklank is hoorbaar verbeterd en er is zelfs applaus aan het einde. Hetzelfde geldt voor de uitvoering van Schumann Pianooncert met Walter Gieseking. Een verbeterde piano- en orkestklank. En eindelijk is er dan een officiële uitgave van het Vioolconcert van Sibelius, met als solist Georg Kulenkampff. Ook voor het eerst op cd een kwalitatief goede weergave van het Sinfonisches Konzert met ditmaal Furtwängler in de rol van componist.

En luister maar eens naar de interpretatie van Beethovens Zevende symfonie onder Furtwängler. Daar had ik bij willen zijn! En dan het fantastische boekwerk. Met artikelen over Furtwängler en zijn visie op de radio-uitzendingen, de geschiedenis van de opnamen en de bewaard gebleven banden, de concerten met de Berliner Philharmoniker in de oorlog en de vele, vele foto’s.

_________________
[1] Peter de Bruijn, Dirigent in duistere tijden Wilhelm Furtwängler blijft intrigeren. NRC Handelsblad, 26 juli 2019.
[2] Friedrich Schnapp (1900-1983), musicoloog, pianist en germanist. Schnapp studeerde piano bij Egon Petri, een leerling van Busoni. Hij catalogiseerde het werk van Busoni en gaf o.a. de briefwisseling tussen Busoni en zijn vrouw uit. In zijn latere leven ging zijn interesse uit naar E.T.A Hoffmann, wiens briefwisseling hij uitgaf en over wie hij in 1981 ook Der Musiker E.T.A. Hoffmann - Ein Dokumentenband publiceerde. (Gerard van der Leeuw).

index