Röntgen: Symfonie nr. 18 in A - Ballade über eine norwegische Volksmelodie  - Een liedje van de zee op. 45 - Zes Oud-Nederlandsche dansen op. 46.

NDR Radiophilharmonie o.l.v. David Porcelijn.

CPO 777 255-2 • 62' •

 

 

---

Zijn symfonieën 8 t/m 19 schreef de ongelooflijk productieve Julius Röntgen, ruim een jaar voor zijn dood, in 1930 en de aansluitende maanden van 1931. Van die twaalf stuks is nummer 18 met zo'n 23 minuten de langste, met een traditioneel vierdelige vorm. De 76-jarige componist deed niet langer dan een etmaal (27-28 mei 1931) over het componeren zelf en had daarna nog ruim twee weken nodig voor de orkestratie. Klaar! Weer een symfonie afgeleverd!

Die ging daarna de kast in, want de onvermoeibare Röntgen bekreunde zich nauwelijks om een finishing touch en ook niet over mogelijke uitvoeringen. De volgende compositie stond alweer op stapel. In de 18de symfonie kijkt de stilistisch wendbare Röntgen terug naar de muziek van vroeger eeuwen. In het feestelijke openingsdeel ligt de nadruk op koper en pauken, als in een 'ouverture' uit de tijd van Bach. Het tweede deel, waarin de houtblazers alsnog hun kansen grijpen, is een statige, langzame passacaglia. Over de resterende twee delen is Mendelssohns geest vaardig geworden, al zou je door de afsluiting, opnieuw met koper en pauken, wel enigszins van een 'cyclische' opzet kunnen spreken. Geen muziek die je direct associeert met de tijd van ontstaan, maar dat hadden we van de conservatieve Röntgen ook niet verwacht. De bejaarde componist koos gewoon het muzikale idioom dat hem het beste lag, en het resultaat is een onderhoudende symfonie die gehoord mag worden.

Ambitieuzer is de Ballade over een Noors volksliedje, opgedragen aan Brahms en geschreven in 1892 onder de indruk van het landschap van Noorwegen, waarvan Röntgen tijdens zijn bezoeken aan Jotunheim onder de indruk was geraakt. Toen de boerendochter Gjendine - over wie we veel kunnen lezen in Jurjen Vis' dikke Röntgen-biografie - had een liedje voor hem had  gezongen was hij op slag verliefd. Later vroeg hij haar ten huwelijk en werd beleefd afgewezen, maar deze ballade had hij toen al geschreven. Het is een soort symfonisch gedicht in de stijl van Grieg, waarbij Röntgen orkestrale wonderen verricht met het eigenlijk wat magere thema dat de lieve Gjendine hem had voorgezongen. Het geldt als zijn meest geslaagde orkestwerk, dat tijdens zijn leven vaak is gespeeld en zelfs meermalen werd gedirigeerd door Mengelberg, toch niet bepaald Röntgens beste vriend.

Tien jaar jonger, maar in dezelfde laatromantische stijl, is Een liedje van de zee met als ondertitel Oud Nederlandsch Volkslied symphonisch bewerkt voor orchest. Al heeft het zeemansliedje "Wie gaat er mee over zee? Houd het roer recht!", eigenlijk een Franse 16de-eeuwse oorsprong, Röntgen vond het in Valerius' Gedenck-clank. Hij verwerkte het in een kleurrijk geschreven orkestfantasie, die ver uitstijgt boven het gemiddelde arrangement. En dat geldt ook voor zijn bekendste werk, de Oud-Nederlandse dansen. Die zijn eigenlijk niet meer dan een adaptatie van al bestaande volksmelodieën, maar wel heel aantrekkelijke, want met vaardige hand maakte Röntgen er meeslepende orkestmuziek van, waarbij zelfs enige  voetjes van de vloer zouden kunnen.

En dat kan zeker gebeuren in de uitvoering door David Porcelijn, die met zorg, ijver en hartstocht bezig is de vergeelde partituren van de oude Julius op cd te zetten. Jazeker, de man was een veelschrijver, het valt niet te ontkennen, maar hij was - zoals ik al eerder betoogde (klik hier) - ook een groot vakman en op zijn geïnspireerde momenten meer dan dat. Dat soort momenten had hij vaker dan men denkt en deze gedreven uitvoeringen laten dat goed horen. Ook de opnamekwaliteit is uitstekend en zo bouwt CPO aan de bekendheid van een componist die eindelijk zijn verdiende plaats gaat innemen in de discografie. En het was natuurlijk Röntgens 'eigen' geleerde Jurjen Vis, die in vier talen (ook Nederlands) de goed geschreven en verhelderende toelichtingen voor zijn rekening nam.