CD-recensie
© Gerard Scheltens, december 2014
Beethoven: de 10 vioolsonatesnr. 1 in D, op. 12 nr. 1 - nr. 2 in A, op. 12 nr. 2 - nr. 3 in Es, op. 12 nr. 3 - nr. 4 in a, op. 23 - nr. 5 in F, op. 24 (Frühling) - nr. 6 A, op. 30 nr. 1 - nr. 7 in c, op. 30 nr. 2 - nr. 8 in G, op. 30 nr. 3 - nr. 9 in A, op. 47 (Kreutzer) - nr. 10 in G, op. 96 Isabelle van Keulen (viool), Hannes Minnaar (piano) Challenge Classics CC72650 (4 sacd's) Opname: MotorMusic Studios, Mechelen, België, augustus-september 2014 Voor een essay over de tien sonates voor piano en viool van Beethoven klik hier |  |
Het gewelfde openingsthema van Beethovens Frühlingssonate vind ik "misschien wel" de mooiste melodie ooit geschreven. Als een nieuwe opname in mijn cd-speler belandt zet ik dat steevast als eerste op. Eerst een kleine ergernis: de 33 tracks van alle vier cd's zijn op het doosje en in het boekje doorgenummerd, zodat je ze moet omrekenen. Toegegeven, het is klein bier, maar toch nodeloos gedoe. Daarna stellen Isabelle van Keulen en Hannes Minnaar gelukkig niet teleur. Ze zijn aan elkaar gewaagd in dat mooie openingsdeel van de Frühlingssonate: de piano neemt jeugdig, fier en lenteachtig de leiding, de viool kwinkeleert er sierlijk bovenuit.
Misschien onverwacht: niet Ronald Brautigam op de fortepiano, maar Hannes Minnaar op de moderne concertvleugel speelt met Isabelle van Keulen de complete sonates voor piano en viool (let op de volgorde) van Beethoven. Ze schelen achttien jaar in leeftijd. Minnaar is de snel opgekomen ster na zijn derde prijs bij het Elisabeth Concours. Inmiddels is hij een gevestigde pianist, al doet dat niets af aan het gretige enthousiasme waarmee hij allerlei repertoire tegemoet treedt. Van Keulen, ooit gekozen tot Young Musician of the Year, heeft datzelfde enthousiasme nooit verloren en al helemaal niet in kamermuziek, waarin ze excelleert. Haar aanpak is robuust en onopgesmukt. Ze schwärmt niet, speelt met weinig vibrato, weinig portamenti, en ook met weinig 'sentiment'. Maar wel met veel 'gevoel' - zelfde woord maar toch net even iets anders. Haar niet overromantische opvatting staat de lyriek en verfijnde melodiek absoluut niet in de weg. Dit stemmig zwarte Beethoven-doosje was, kortom, iets om naar uit te kijken. De samenwerking annex confrontatie van deze twee Nederlands topmusici levert iets heel spannends op.
Sonates "voor piano en viool" is bij Beethoven geen loze, door conventies voorgeschreven volgorde in de titel. De piano is geen begeleider. Beide instrumenten zijn op z'n minst gelijkwaardig behandeld. In het verleden is dat niet altijd ingezien. Bij de talloze opnamen zijn er heel wat waarbij een groot vioolvirtuoos zich laat bijstaan door een niet minder grote pianist. Zulke legendarische opnamen van bijvoorbeeld David Oistrakh en Lev Oborin (1962, Philips), Wolfgang Schneiderhahn en Wilhelm Kempff (1952, DG), Leonid Kogan en Emil Gilels (1964, DHR, niet alle 10) behouden hun eeuwigheidswaarde, want het zijn giganten die daar spelen (ik beperk me even tot de naoorlogse perioden). De violist wordt vrijwel steeds als eerste genoemd, want ondanks hun roem en allure stellen de pianisten zich toch dienstbaar op ten opzichte van de strijkende collega.
Het zijn de fameuze Clara Haskil en Arthur Grumiaux (1957, Philips) bij wie het kwartje pas echt viel: hun geïntegreerde, naadloze samenwerking zonder sterallures staat helemaal in dienst van de muziek en toont beide instrumenten in hun volmaakte klassieke pracht. Beethoven op zijn allerbest, al moet je even door de gedateerde opnameklank heen luisteren. Maar daar wen je gauw genoeg aan en remastering is ook wat waard.
Bovengenoemde legendes hebben talloze opvolgers. Om er een paar uit te pikken: ik denk aan Perlman en Ashkenazy (1988, Decca) en Kremer en Argerich (1995, DG). Allebei heel fraai, maar vooral de laatstgenoemden kun je beter als twee ego's dan als een duo betitelen, hoe opwindend ze ook spelen. Mijn voorkeur gaat dan ook uit naar Dumay en Pires (2002, DG), die Beethoven benaderen in de geest van Haskil en Grumiaux: als een eenheid, klassiek, verfijnd, spits, gericht op hetzelfde doel.
In dezelfde geest verscheen in 2009 de complete serie van Isabelle Faust en Alexander Melnikov (HMC). Een droomset van vier sacd's waarmee dit tweetal werd ontvangen als zo ongeveer de natuurlijke opvolgers van Haskil en Grumiaux. Aart van der Wal kwam bepaald geen woorden tekort om de lof van deze opnamen te zingen: "aristocratisch samenspel... diepzinnige expressiviteit... flitsend betoog dat Beethovens muzikale vitaliteit onderstreept..." (klik hier voor de recensie).
Ik kan het er alleen maar gloeiend mee eens zijn, maar er blijft altijd ruimte voor andere opnamen. Hoe verhouden Van Keulen en Minnaar zich tot deze veelgeprezen tijdgenoten? Het laatste woord over Beethovens sonates (of welk muziekwerk dan ook) zal nooit gesproken worden. Al hanteren zij evenmin een 'tijdeigen' instrumentarium; de verworvenheden van de historiserende uitvoeringsprakijk zijn niet aan hen voorbijgegaan. Dat is te horen aan het vrijwel vibratoloze spel van Isabelle van Keulen en aan de klassieke opvatting van Minnaar. Beiden zijn gepokt en gemazeld als solist, maar hun onderlinge wedijver is gericht op hetzelfde doel. Ze zijn volkomen op elkaar ingespeeld, proberen niet de ander te overspelen en geven elkaar de ruimte. Hun élan en enthousiasme is voelbaar en hoorbaar. Leg ik hun opname naast die van Faust en Melnikov, dan valt de iets steviger aanpak van de Nederlanders op, waarbij Minaar iets meer het voortouw krijgt en neemt dan Van Keulen. Ze lijken wat meer te durven en dat maakt de zaak heel spannend. Maar dat 'durven' ontaardt op geen enkel moment in zinloze bravoure, gaat niet ten koste van de lyriek, de zeggingskracht of de grote lijn.
Faust en Melnikov zijn volmaakt en geacheveerd zonder al te gepolijst te zijn. Van Keulen en Minnaar zijn iets avontuurlijker, onderzoekender en daarom misschien toch net even spannender. Maar eigenlijk kan ik geen keus maken. Gelukkig hoeft dat ook niet. Omdat ze allebei zo mooi zijn.