CD-recensie

© Aart van der Wal, februari 2017

Soms weet je het al van tevoren: dit is een mooie cd. Instrumentalisten, vocalisten, ensembles, orkesten, dirigenten die zelden of nooit de muzikale boot missen. Dat heb ik bijvoorbeeld met de Poolse pianist Piotr Anderszewski (1969). Hij speelt in de klasse van zijn landgenoot Krystian Zimerman. Dat zegt wel iets. Zimerman heeft wereldwijd grote roem vergaard met onder meer zijn Chopin-vertolkingen. Anderszewski speelt op alle wereldpodia de sterren van de hemel. De kritieken zijn zo niet juichend, dan toch lovend. Anderszewski heeft intussen 'concurrentie' gekregen van een nog jongere generatie. Denk maar aan Rafal Blechacz. Wat deze drie pianisten in ieder geval met elkaar delen is dat ze relatief weinig in de opnamestudio te vinden zijn. Wat dat betreft zijn ze bijzonder kieskeurig; wat hen overigens siert.

Toch moet het over mijn lippen: Anderszewski's laatste cd met de veelzeggende titel 'Fantaisies' heeft mij minder gegrepen. Het is lastig om dat te motiveren. Zijn techniek is vlekkeloos, het gemak waarmee hij deze muziek gestalte geeft is exemplarisch, met de bladmuziek erbij klopt het allemaal. De muziek komt, zoals altijd bij Anderszewski, stralend uit de luidsprekers, maar toch. Wat ik mis is diepgaande bevlogenheid. Dat begint al met het openingswerk, Mozarts veelkleurige Fantasie in c, KV 475, een van de weinige stukken die Mozart in mineur schreef (met de kanttekening dat bij Mozart die fameuze halftinten, de wisseling tussen mineur en majeur, de donkere wolken die komen en gaan, in vrijwel al zijn werken voorkomen). Anderszewski heeft een strak uitgelijnd parcours neergezet. Het cantabile in deze soms zo hartverscheurende muziek sneeuwt niet onder, maar zij draagt wel minder. De accenten zijn pittig, de crescendi en decrescendi worden stevig aangezet, een aanpak die in de direct daarop volgende sonate nog een extra dimensie krijgt. Alsof Anderszewski daarmee 'unverfroren' wilde aansluiten op Beethovens eerste 'volwassen' pogingen op het gebied van de sonate (de drie sonates op. 2). Een vondst is om tussen het slot van de fantasie en het begin van de sonate geen cesuur aan te brengen. Het heeft niet in Mozarts bedoeling gelegen, maar het overtuigt op slag, de fantasie die prompt overgaat in de sonate. Niet in de laatste plaats natuurlijk door de overeenkomende toonsoort van c-klein (op de achterzijde van het boekje wordt KV 457 ten onrechte de toonsoort van C-groot toegedicht).

Schumanns Fantasie is precies wat de titel aangeeft: een fantasie. Alsof de componist de behoefte had om een soort improvisatorisch traject te scheppen dat de pianist tot evenzo fantastische omzwervingen laat verleiden. Natuurlijk, de noten staan allemaal keurig op papier, maar het wekken van de suggestie alleen al kan genoeg zijn. Anderszewski volgt die weg niet, lijkt in deze muziek eerste op zoek te zijn gegaan naar de vorm om van daaruit de vertolking op te bouwen. Alsof een volmaakt vormbesef (wat overigens niet minder geldt voor de overige stukken op deze cd) het muzikaal belangrijkste piketpaaltje heeft geslagen. Hoe fenomenaal de 'mars' (Mässig, durchaus energisch) ook uitpakt en aan het slot de hamerende fortissimi in een fraai klankrijk spectrum gevangen blijven, er is toch weer sprake van een zekere nuchterheid die Anderszewski in dit recital aan het hart gebakken lijkt. In het poëtisch kleurenspel speelt Anderszewski dan ook niet zijn grootste troeven uit, een indruk die nog wordt versterkt in de 'Geistervariationen' (de opening is wel 'leise' maar niet echt 'innig', zoals bij Schiff). We horen het ook in Anderszewski's nogal afstandelijke behandeling van het plechtige koraalthema (Schumann had er blijkbaar een zwak voor, want hij gebruikte het ook in zijn Fantasiestücke op. 111 en het Vioolconcert).

Toch. Ik heb deze cd meerdere malen aandachtig beluisterd en vervolgens andere opnamen van Anderszewski erbij gehaald. Hoewel dat laatste als vergelijking een nogal hachelijke onderneming is (alleen al omdat het andere muziek is). . Ben ik ervan overtuigd geraakt dat aan Anderszewski's spel een lang denkproces ten grondslag heeft gelegen, mogelijk ook een vaak uitproberen, en dat dit de uiteindelijk vastgelegde uitkomst is. Dat deze muziek zó moet worden gespeeld. Het lijkt op het intrappen van een open deur, maar een feit is wel dat deze gehele cd is doortrokken van dat bijzondere soort 'objectiviteit'. Dat is echt geen toeval. Het is voor de een misschien 'rechtlijnig', maar voor de ander 'zonder fratsen'. Het is in ieder geval een stijl die - Otto Klemperer hier parafraserend - de eigenschappen heeft van een 'Neue Sachlichkeit'.

Heel bijzonder is de bijgevoegde dvd die ons laat kennismaken met een heel andere kant van Anderszewski: die van amateurfilmer. 'Warsaw is my name'. In 36 minuten maken we met de filmer Anderszewski een boeiende verkenningstocht door Warschau, begeleid door de pianist Anderszewski (we horen onder meer een formidabel gespeelde Chopin). Anderszewski maakt in die rondgang Warschau en haar bewoners niet mooier dan zij zijn. Zelfs scheldwoorden worden niet geschuwd. Het is vooral een eerlijke film geworden. Ik zou er bijna aan toevoegen: onopgesmukt, zoals het leven kan zijn.

index