CD-recensie

© Aart van der Wal, oktober 2023

In februari 2020 besprak Siebe Riedstra van Liza Lim onder meer Extinction Events and Dawn Chorus (klik hier), een fascinerend werk waarin de Australische componiste mediteert over de klimaatcrisis die onze aarde meer en meer belast en welke rol de muziek in positieve zin daaraan zou kunnen bijdragen, deel uitmakend van een (hopelijk groeiend) bewustwordingsproces en de vele maatregelen die daarvan het gevolg zouden moeten zijn. Muziek, in haar eigen woorden, ‘to offer clues for living in uncertain times – not in stories of resolution but perhaps in rehearsals for precarity. In the midst of extinction there is some kind of dawning. To paraphrase Kafka: “There is hope – but not for us.”' We kunnen het teruglezen in Contemporary Music Review 39/5 (2020).

Lim is de modernistische componiste die als geen ander kleurrijk kan instrumenteren en orkestreren, daarbij culturele grenzen zowel overschrijdt als transformeert en graag gebruik maakt van, als het zo uitkomt, videoprojectie en installaties. Waarbij het eigenlijk bijna vanzelf spreekt dat zij in haar grensoverschrijdende composities niet-westerse instrumenten eveneens een plek geeft, wat haar muzikale vocabulaire tevens een zekere mate van exotisme meegeeft. Het zijn deze belangrijke karakteristieken die haar werk ver boven de grauwe eigentijdse middelmaat doet uitsteken en verklaart waarom ze kan bogen op veel compositieopdrachten van de meest toonaangevende orkesten, operagezelschappen en kleine(re) ensembles.

Voor veel componisten – en dat is helaas geen positieve constatering – is complexiteit een doel op zich geworden, ook wel aangeduid met The New Complexity. Veel zegt die term op zichzelf niet, het is niet meer dan een samenvattend begrip voor de meest uiteenlopende modellen, met of zonder beeld, waarvan de artistieke eigenschappen alle windrichtingen uitgaan en allerlei verschillende betekenissen kunnen hebben. Er is over dit thema héél veel geschreven en gesproken, onder meer vanaf medio jaren zeventig op de bekende Internationale Ferienkurse für Neue Musik in Darmstadt.

Ook Lim heeft de weg van de complexiteit gekozen, zowel musici als luisterend publiek voor een niet geringe opgave stellend. Dat geldt ook voor haar meest recente werk, vorig jaar door haar voltooid: Annunciation Tryptich, dat uit drie delen bestaat, met als openingsdeel Sappho/Bioluminescence, gevolgd door Mary/Transcendence after Trauma en tot slot Fatimah/Jubilation of Flowers. Zo'n 45 minuten muziek voor groot orkest, die letterlijk alle kanten opgaat, uitgesproken fotogeniek is, vol veerkracht en kleur, maar ook opbloeiend (natuur!), dit alles geplaatst in een ruimtelijk perspectief. Er is tonaliteit en ook weer niet, maar de toehoorder zal zich er niet of nauwelijks van bewust worden, zozeer spoelen de klankmassa's om hem heen.

In het cd-boekje wordt Max Brod over Kafka aangehaald, een citaat uit een gesprek dat de biograaf in 1920 met de schrijver had: “Wij bestaan,” aldus Kafka, “uit nihilistische gedachten, zelfmoordgedachten die opdoemen in het hoofd van God.” God dus, aldus Brod, als de kwaadaardige ambachtsman, schepper van een wereld die van zijn voetstuk is gevallen? Kafka: “O nee, onze wereld is juist een van Gods slechte buien, een slechte dag.” Is er dan nog hoop?, vraagt Brod. Kafka: “Oh, hoop is er genoeg, een oneindige hoeveelheid hoop - alleen niet voor ons.”

Het is Lims leidraad geworden voor haar Annunciation-triptiek, als muzikale 'vertaling' van Kafka's pessimistische gedachtegoed, uitmondend in een fascinerend mengsel van muzikaal-esthetisch paranoia en verdroomd vaarwel, van muzikaal pragmatisme en in ruimte gevangen fictie.

De rode draad die door het geheel loopt is uiteraard, zoals de titel van het werk al aangeeft, de annunciatie. In de woorden van Lim (we lezen het op haar website:

One of the questions or challenges of the ‘Annunciation' theme is that something is being announced, but can one answer? Can one respond to it? I have thematised this in the cycle as a relation between a profound receptivity through hearing and a speaking forth that is a spilling over after having been filled up — receptivity generates response. It is in the third and final part, ‘Fatimah', where this dyad: the state of receptivity passing into voicing, comes to fruition The music is set in a devotional, elegiac register. Through Etel Adnan's (1925-2021) words, the soprano sings of the luminosity of a woman, of flowers whose beauty and seeming fragility contain an unshakeable resilience that rises above violence. The words for me condense lamentation and love into lyric space.

En over het aandeel van de sopraan en het publiek schrijft ze:

In the musical work, the intention is that the singer begins her song from amongst the audience — she is ‘one of us' — before making her way to join the orchestra on stage. A little later, there is a section of audience participation where the listeners are invited to join in singing/humming to the resonance of the orchestra ­– a very simple, natural and hopefully non-coercive gesture (!)

In de christelijke beeldende kunst kennen we de voorstelling - het maakt deel uit van het Lucas-evangelie, 1:26-38 - van de aartsengel Gabriël die Maria thuis bezoekt om haar een blijde boodschap te brengen: dat God haar heeft uitverkoren om de moeder van Zijn zoon te worden. Ook dit aspect van de annunciatie is aan Lim niet voorbij gegaan, getuige het letterlijk citaat uit Bergs Vioolconcert Dem Andenken eines Engels (Manon Gropus). Zoals er ook meer kruisbestuivingen zijn aan te wijzen, variërend van de typisch Amerikaanse jazz (Ellington) tot het Frans impressionisme.

De sopraan Emily Hindrichs en het symfonieorkest van de West-Duitse omroep onder leiding van Cristian Macelaru komt de eer toe van niet alleen deze discografische première, maar ook van de geleverde, ronduit overweldigende prestatie. Dit is vanuit verschillend perspectief een hondsmoeilijk opus, maar in deze overromepelende uitvoering vallen alle puzzelstukjes op waarlijk fenomenale wijze op hun plaats, met ondanks alle verscheidenheid toch een coherent geheel mede als resultaat.

Wat deze vertolking eveneens duidelijk maakt is dat Lim het klankbeeld geheel en al in dienst heeft willen stellen van hetr annunciatie-narratief en daarbij zowel contrast als koppeling heeft gemaakt tussen virtuoze melodische beweeglijkheid en statische klankvelden. En net zoals in de natuur zijn er in dit werk schier oneindige vertakkingen die binnen de wirwar van transitionele klanken - en ook dat behoort tot de grote verdiensten van deze vertolkers - toch voor de vereiste doorzichtigheid en differentiatie hebben gezorgd. Wát een geweldige prestatie, van uitvoerenden én deze toondichteres!

index