CD-recensie

 

© Aart van der Wal, november 2018

 

Igor Levit, Life

Busoni: Fantasie naar Bach BWV 253

Bach/Brahms: Partita nr. 2 in d, BWV 1004 (Chaconne) (bewerking voor de linkerhand)

Schumann: Thema met variaties in Es, WoO 24 (Geistervariationen)

Rzewski: Dreams (Deel 1, nr. 3: A Mensch)

Wagner/Liszt: Processie naar de Heilige Graal uit Parsifal

Liszt/Busoni: Fantasie en Fuga op het koral Ad nos, ad salutarem undam

Wagner/Liszt: Isoldes Liebestod uit Tristan und Isolde

Busoni: Elegies (nr. 7: Berceuse)

Evans: Peace Piece

Igor Levit (piano)
Sony Classical 88985424452 • 115' • (2 cd's)
Opname: 2018, Jesus-Christus-Kirche, Berlijn-Dahlem

   

Opnieuw heeft de Russische pianist Igor Levit (1987, Nizjni Novgorod) een schitterend album afgeleverd: wat uit de handen van deze musicus komt is werkelijk puur goud. Zijn spel maakt de indruk dat het gewoon niet anders kan dan zo, ijzersterk in zijn logische opbouw, in frasering, accentuering, dynamiek, ritmiek, en tegelijkertijd toch zo onvoorspelbaar. Het is deze unieke en deels misschien zelfs wel intuïtieve combinatie die dit fabelachtige musiceren bepaalt. Het is een vorm van musiceren waar met geen mogelijkheid zomaar de vinger op kan worden gelegd (zoals dat evenmin lukt bij zijn grote Russische tijdgenoot Grigori Sokolov). Aan deze vertolkingen moet een enorme denkkracht ten grondslag hebben gelegen die desondanks de spontaniteit van het moment niet in de weg heeft gestaan. Want iedere zweem van een mathematische benadering ontbreekt. Wat we horen is spiritueel, fonkelend en expansief, maar ook geacheveerd meditatief en verinnerlijkt, met als belangrijkste uitkomst de meest uiteenlopende evocatieve vergezichten.

De samenstelling van dit programma is net zo bijzonder als de interpretatieve uitwerking ervan, met als hoofdthema Levits in memoriam dat is gewijd aan zijn dierbare vriend Hannes Malte Mahler, graficus, fotograaf en performancekunstenaar, die in 2016, 48 jaar oud, bij een fietsongeluk het leven liet.
Dit drama heeft Levits selectie van deze muziek bepaald. Natuurlijk is het uitgesloten dat wij als muziekliefhebbers - die tamelijk ver van Levits treurnis afstaan - dit überhaupt zo zouden kunnen navoelen. Het eigen verdriet omtrent het verlies van een dierbare kan voor een ander nooit in diezelfde mate of op dezelfde wijze invoelbaar zijn. Kortom, Levits verdriet is niet ons verdriet, maar zijn daarop gestoelde keuze levert wel de sterk gevarieerde, ongetwijfeld door hem gewenste stemmingsbeelden op waarmee we ons vrij gemakkelijk kunnen associëren. Want ja, dit zijn hoe dan ook stukken die als sfeertekeningen het onmiskenbare gevoel geven van dicht bij de dood staan. Wat zich - gelukkig! - niet laat beredeneren, laat zich wel degelijk voelen. Zoals het net zo apert is dat dit grote muziek is. Is er bij deze muziek - die geheel en al op zichzelf staat - dan wel een bijpassende boodschap nodig? Met andere woorden, moeten we per se weten wat de aanleiding tot deze stukken is geweest? Ik denk het niet, al ligt voor menigeen het antwoord ongetwijdfeld in muzikale empathie.

Busoni schreef zijn Fantasie kort na de dood van zijn ouders, terwijl Brahms in zijn inventieve bewerking van Bachs beroemde Chaconne (hij volgt de noten op de voet, maar heeft ze uitsluitend als linkerhandpartij verwerkt) zal misschien niet zozeer de dood, als wel het eeuwige en ongrijpbare monumentale erin hebben herkend. Het valt van Schumanns 'Geistervariationen' volstrekt niet af te lezen dat hij kort voor zijn geestelijke ineenstorting staat, maar er is in deze muziek wel die zeldzame mengeling van fragiele distantie in het melodische verloop en later de daarmee sterk contrasterende, onrustige puls in de linkerhand. 'Leise' en 'innig' zijn in deze vertolking de sleutelwoorden, met de werkelijk sublieme behandeling van het koraalthema dat de componist zo na aan het hart moet hebben gelegen (hij gebruikte het ook in zijn Fantasiestücke op. 111 en in het Vioolconcert). Kortom, de inspiratiebronnen voor deze muziek spelen wel degelijk een rol. Voor de een slechts op de achtergrond, voor de ander passend in zijn belevingswereld.

Het is niet verbazingwekkend dat Levit in dit herdenkingsprogramma ruimte heeft willen maken voor een van de moeilijkste stukken uit de pianoliteratuur: het oorspronkelijk voor orgel geschreven 'Ad nos, ad salutarem undam' ('Kom naar ons, naar de golven van verlossing'), in de pianobewerking van Busoni. Met een speelduur van ruim een halfuur is dit het langste stuk in dit fabelachtige recital. Busoni's bewerking is in feite een bewerking van een bewerking, want in 1850 modelleerde Liszt het werk naar een koraal uit Meyerbeers opera La Prophète. Fenomenaal zoals Levit de complexe textuur van dit magnifieke opus ook in de lastigste passages (en dat zijn er heel wat) als een open boek aan ons presenteert, schitterend ook qua kleurstelling, ritmische precisie en gelardeerd met een meesterlijk gevoel voor rubato en accelerando.

Levit toont zich eveneens een meester in het creëren van ruimte, zoals onder meer blijkt uit zijn vertolking van de plechtige mars uit Parsifal. Ruimte speelt zeker in deze opera een belangrijke rol. We vinden het zelfs letterlijk in de uitspraak van Gurnemanz: 'Zum Raum wird hier die Zeit'. De vele cesuren lijken bij uitstek bedoeld voor tijd- en gedachtesprongen die pas later worden gehoord. De wijze waarop Wagner de muziek als het ware heeft geënsceneerd biedt ruimte aan de tijd. Het is een beeld dat op geheel andere wijze en nu bijna van psychedelische proporties wordt voortgezet in Isoldes Liebestod. In dit chromatische krachtenveld worden we getroffen door het gevoel van een boven- of buitenzintuiglijke ervaring die zich uitsluitend vanuit het klavier voltrekt.

Levit koos al eerder voor werk van Frederic Rzewski (1938): het imposant aangelegde 'The People United Will Never Be Defeated!' (klik hier). Ditmaal is het slechts het korte 'A Mensch', een begrip dat uit het Jiddisch stamt en naar iemand verwijst die rechtschapen en waardig door het leven gaat. Levits muzikale eerbetoon laat er geen misverstand over bestaan: zijn overleden vriend was in zijn ogen duidelijk 'A Mensch'.

Het slot, Bill Evans' 'Peace Piece' ademt de sfeer van 'vrede zij met u'. Ik durf niet te zeggen of het miniatuur (mede) is geïnspireerd door Satie's Gymnopédies of Gnossiennes, maar zeker aan het begin lijkt het er verdacht veel op.

Samenvattend een in alle opzichten superieur recital dat bovendien schitterend is vastgelegd. Echt, dit mag niemand missen.


index

Home  -  Actueel  -  Audio  -  Muziek  -  Video  -  Boeken  -  Links