CD-recensie
© Aart van der Wal, juli 2012
 |
Hosokawa: Metamorphosis (voor klarinet, strijkorkest en slagwerk) (2000) - Re-turning, in memory of Kunio Tsuji (voor harp en orkest) (2001) - Ferne Landschaft III | Seascapes of Fukuyama (voor orkest) (1996)
Eduard Brunner (klarinet), Notburga Puskas (harp), Deutsche Radio Philharmonie Saarbrücken Kaiserslautern o.l.v. Andrea Pestalozza
Stradivarius STR 33899 • 55' •
Opname: november 2004, Großer Sendesaal des Saarländischen Rundfunks
Voor Toshio Hosokawa (Hiroshima, 1955) is muziek de plek waar noten en stilte elkaar ontmoeten. Dat is overigens geen 'vondst' op zich: dat geldt immers voor (vrijwel) alle muziek. Sterker nog, de stilte kan zelfs een belangrijk deel uitmaken van het muzikale discours. Denkt u in dit verband maar aan de symfonieën van Anton Bruckner, met zijn vele korte, maar onmiskenbare 'pauzes'.
De werken van Hosokawa bieden nog een andere ontmoetingsplaats: die van de muziek van het Westen en het Oosten. We horen flarden van de Weense klassieken en de Tweede Weense School naast traditionele Japanse klanken, waarin uitstapjes naar Zen, een vorm van boeddhisme die de meditatie hoog in het vaandel heeft, een belangrijke plaats innemen. Hier komt ook een levenshouding om de hoek kijken: dankzij opperste concentratie kan de weg vrij worden gemaakt naar het eigen ik en daarmee naar een bevrijdende kijk op het eigen leven.
De muziek van Hosokawa is in het Westen vrij bekend geworden. Een groot aantal prijzen bevestigt dat nog eens nadrukkelijk. Ook in Europa worden Hosokawa’s composities vrij regelmatig uitgevoerd en heeft hij menige prijs in de wacht gesleept of was hij ‘composer in residence’. Ik noem hier slechts Berlijn 1982, Venetië 1995 en 2001, Rheingau, Duisburg en Salzburg 1998, Luzern 2000, Schwaz en München 2001, Helsinki 2003, en Warschau 2005 en 2007. Zijn muziek was onlangs eerder dit jaar te horen in de ZaterdagMatinee (klik hier), uitgevoerd door de Berliner Philharmoniker onder chef-dirigent Simon Rattle.
In januari besprak ik nog een cd met uitsluitend composities van Hosowaka (klik hier), met als heel bijzonder kenmerk het gebruik van de oorspronkelijk in China voor het eerst gebruikte shô, een soort fluit (‘mondorgeltje’) met maar liefst zeventien smalle bamboepijpen dat al in de achtste eeuw een volwaardige plaats innam in de muziek aan het keizerlijk hof en dat ook in het hedendaagse Japan nog steeds wordt bespeeld in theaters en bij bepaalde ceremonieën. Deze nieuwe uitgave is wat de gebruikte instrumenten betreft tamelijk conventioneel, zij het dat de inzet van de klarinet, de harp en het slagwerk als solo-instrument wel typisch 'hedendaags' is (ik vermoed dat Bruno Maderna, als hij nog had geleefd, er verrukt over zou zijn geweest).
Het is niet zo eenvoudig om de stilistische kenmerken van Hosokawa's muziek afdoende te definiëren. Misschien moet dat ook helemaal niet doen. Duidelijk is dat de componist de luisteraar een spiegel voorhoudt: dat van de mens als individu (in 'Metamorphosis' en 'Re-turning' vertegenwoordigd door respectievelijk de klarinettist en de harpist) en de buitenwereld (het orkest) die als het ware om hem heen is gedrapeerd. Die buitenwereld kan de maatschappij zijn, maar even goed de natuur, zelfs het universum. De solist brengt een 'gezongen' ode aan het universum en krijgt antwoord in de vorm van echo's. Het is het idee van Hosokawa dat dit proces de relatie creërt en bestendigt tussen het individu en de natuur, het universum, wat alleen maar kan leiden tot de verrijking van het Ik, de eigen persoonlijkheid. In 'Seascapes of Fukuyama' heeft Hosokawa is de rol van 'echo' toebedeeld aan een aantal instrumenten uit het orkest.
Naast de zeer persoonlijke karakteristiek van deze muziek is het haar soms uitgesproken bedwelmende sfeer die dankzij zowel de solisten en het orkest als door het opnameteam hier optimaal tot zijn recht komt. Het zal zeker niet gemakkelijk zijn geweest om met deze complexe klankstructuren om te gaan en ze bovendien zo te 'vangen' dat het een voortdurend fascinerend effect sorteert. Maar het is volkomen geslaagd: dankzij de optimale inzet van alle betrokkenen bij dit indrukwekkende project is er weer een uiterst waardevolle Hosokawa-uitgave bijgekomen.