CD-recensie

© Aart van der Wal, maart 2019

'Horizon' is een multidisciplinaire serie voor de nieuwsgierig ingestelde mens. Met compositieopdrachten wordt nieuw werk toegevoegd aan het traditionele symfonische repertoire. Op deze wijze ontstaat thematische samenhang tussen 'oud' en 'nieuw' en zijn de concerten daardoor verrassend en grensverleggend. Aldus het Koninklijk Concertgebouworkest (KCO). Voeg daarbij een bijzondere presentatie in samenwerking met een culturele partner en na afloop van het concert de 'Entrée Late Night' en het zal duidelijk zijn dat op zijn minst mag worden gesproken van een geslaagde avond. Er staat alweer een nieuw project op stapel, dat in april moet worden geconcretiseerd: Dood in Venetië, een muzikaal theater naar de bekende novelle van Thomas Mann, in samenwerking met het Internationaal Theater Amsterdam (voorheen de Toneelgroep Amsterdam).

Het heeft tegelijkertijd iets treurigs, zo'n Horizon-serie, omdat het zo schrijnend duidelijk maakt hoezeer het schisma tussen oud en nieuw sinds de jaren tachtig om zich heen heeft gegrepen. De knellende banden van de hoog gehouden traditie hebben we op onze site al meerdere malen en in verschillende toonaarden aan de orde gesteld. Bovendien: concerten programmeren is echt een vak, al zou je het - afgaande op wat de vaderlandse symfonieorkest wat dit betreft voor het publiek in petto hebben - niet zeggen. Wie zich hierin verder wil verdiepen verwijs ik graag naar het boek van collega Maarten Brandt, Klinkende Alchemie, hier besproken. Kort en goed: wie 'nieuwsgierig is ingesteld' moet zijn heil zeker niet zoeken bij de veelal met conventie doordesemende abonnementsseries van de grote orkesten. Nee, hij of zij zal terecht moeten bij net zo nieuwsgierig ingestelde ensembles. Denk in dit verband maar aan Asko|Schönberg, Nieuw Ensemble* en uiteraard de onvolprezen de NTR ZaterdagMatinee, die ondanks een vaak progressieve programmering wel degelijk volle zalen trekt.

Nieuwsgierigheid kan niet worden afgedwongen, wel gestimuleerd. Dat laatste komt uitvoerig aan bod in Klinkende Alchemie dat - helaas! - veel te weinig aandacht heeft gekregen in de dagbladpers, op radio en tv. Een lot overigens dat veel zeer goede boeken op een specifiek terrein is beschoren: immers, als het niet in hapklare brokken kan worden gepresenteerd, laat men het liever links liggen. Daarmee vergeleken treft dat lot niet de boeken van veel mindere allure. Daar kan ik best behoorlijk boos over worden.

Dit nieuwe album in de Horizon-serie, nummer 9, is gewijd aan composities van vier componisten van wel heel verschillende pluimage: twee Nederlanders, Joey Roukens (1982) en Richard Rijnvos (1964), de Hongaar Peter Eötvös (1944) en de Est Erkki-Sven Tüür (1959). Wat ze wel met elkaar gemeen hebben is dat hun werk - tja, hoe kan het ook anders - althans deels op onze site is besproken. Er is zelfs een interview te vinden, van Maarten Brandt met Peter Eötvös (klik hier).

Roukens en Rijnvos hebben in hun beide orkestwerken Amerika centraal gesteld. Bij Roukens draait het daarbij om Leonard Bernstein, aan wie het sterk Amerikaanse showbiz getinte 'Boundless' ook is opgedragen. Roukens behoort tot de weinige Nederlandse componisten die echt een eigen handtekening op hun muziek weten te zetten. Muziek die echt iets eigens heeft, ver verwijderd van dertien-in-een-dozijn.
Dat geldt in iets mindere mate voor de orkestwerken van Rijnvos, die menigmaal worden beheerst door monolitische klankblokken, wat op sommigen een mogelijk vermoeiend effect zou kunnen hebben. Knap geïnstrumenteerd blijft echter ook 'Amérique du Nord' wel degelijk boeien (zoals dat al eerder het geval was met zijn 'NY Concerto' en 'Manhattan Square Dances').
Eötvös' 'Multiversum' (voor orgel, hammondorgel en orkest) lijkt een soort muzikale blauwdruk van het in maart 2018 gepubliceerde, laatste artikel van Stephen Hawking (1942-2018), eveneens gewijd aan het multiversum. Het revolutionaire idee van het bestaan van talloze, zo niet oneindige aantallen universums. Het is een door Eötvös met meesterhand geschilderde 'Space Odyssey' geworden van groots aangelegde proporties. Eötvös bracht muzikaal in praktijk wat de theorie ons leert: dat het multiversum ongekend groot is en eindeloos is gevarieerd. Maar anders dan in deze bijzondere tak van wetenschap kan in de muziek gelukkig wel het experiment aan de schrijftafel in de praktijk worden getoetst!
Tot slot is er dan Tüürs 'Solastalgia' (een orkestwerk, hoewel feitelijk voor piccolo en orkest), waarvan de titel verwijst naar wat mensen voelen als zij voorgoed hun eigen omgeving verliezen. Niet dat ze zijn verhuisd, maar dat alles in de natuur is verdwenen op de plek waar ze al jarenlang wonen. Denk bijvoorbeeld maar aan die arme Russen die hun landbouwgrond vernietigd zagen door de oprukkende zware industrie of complete dorpen die het veld moesten ruimen voor de mijnbouw. Maar het zijn ook de psychische gevolgen die voortvloeien uit de klimaatverandering zoals die zich om ons heen voltrekt en waarvan niemand weet of het ooit nog goed komt. Psychische nood muzikaal vormgeven, het is Tüür uitstekend gelukt.

Ik herinner me een recensie van 'Boundless' in de NRC, waarin gewag werd gemaakt van een niet zo geslaagde uitvoering, deels groezelig en zelfs vals. In de zaal was daar toen niets van te merken en op deze opname evenmin. Misschien was de recensent bij een andere uitvoering geweest? (het werk werd uitgevoerd op twee verschillende avonden: 8 en 9 februari 2017). Het klinkt juist tot in de puntjes verzorgd, wat tevens voor de drie overige werken geldt, al moet ik er wel aan toevoegen dat ik zonder partituur heb geluisterd. Dat scheelt toch echt in de luisterpraktijk. De live-opnamen door het Polyhymnia-team excelleren in doorzichtigheid, definitie en sonoriteit. Wie niet 'nieuwsgierig' is mist dus zo wel het een en ander. En dat met maar liefst bijna 86 minuten speelduur...

_______________________
*Eind dit jaar noodgedwongen ter ziele door gebrek aan subsidie. Progressiviteit wordt in dit land niet beloond.

index