CD-recensie

 

© Aart van der Wal, augustus 2020

Elgar: Vioolconcert in b, op. 61 - Sospiri op. 70* - Salut d'amour op. 12* - Chanson de nuit op. 15 nr. 1*

Nicola Benedetti (viool), Petr Limonov (piano)*, London Philharmonic Orchestra o.l.v. Vladimir Jurowski
Decca 4850949 • 59' •
Opname: 2019-2020, Henry Wood Hall, Londen (vioolconcert); Studio 1, Air Lyndhurst, Londen

   

Sir Edward Elgar (1857-1934) droeg zijn Vioolconcert op aan Fritz Kreisler, bepaald niet de minste onder de violisten. Hij gaf er de eerste uitvoering van, op 10 november 1910 met het London Symphony Orchestra onder leiding van de componist. Een jaar later lieten Kreisler en Willem Mengelberg het Nederlandse publiek er al mee kennismaken en In 1919 kwam de componist zelf naar het Amsterdamse Concertgebouw om het werk daar bij het Concertgebouworkest te dirigeren, met als solist de concertmeester Alexander Schmuller. De recensies waren positief, het opus (met hetzelfde nummer als Beethovens Vioolconcert) leek zich internationaal reeds te hebben gevestigd.

In 1916 verschenen de eerste twee commerciële opnamen: de eerste met Albert Sammons en met Sir Henry Wood op de bok, de tweede met Marie Hall en Elgar. Over de orkesten bestaat geen eenduidigheid, mogelijk waren het ad hoc ensembles, maar ze zullen ongetwijfeld uit Londen afkomstig zijn geweest. De opname uit 1932, met de dan pas 16-jarige Yehudi Menuhin als solist en het door Elgar geleide London Symphony Orchestra, staat nog steeds te boek als een van de 'classics of the gramophone', hoewel de combinatie Sammons/Wood dat predicaat zeker nog meer zou hebben verdiend.

We zijn zo ongeveer bij een eeuw later aanbeland en zijn de op plaat en cd vastgelegde uitvoeringen vrijwel niet meer te tellen, wat zich merkwaardig genoeg echter niet verhoudt tot de geringe populariteit die het opus nog steeds bij het grote publiek geniet. Ook op het concertpodium blijft het daarom een witte raaf, met relatief weinig uitvoeringen op het conto. Hierbij past wel de kanttekening dat voor Engelse componisten nog steeds relatief weinig belangstelling wordt opgebracht, een lot overigens dat ook wordt gedeeld met een andere belangrijke tijdgenoot van Elgar: Jean Sibelius.

Des te groter de waardering voor het Nederlandse label Channel Classics dat in 2017 het Vioolconcert opnam en bovendien nog aangevuld met een van de minst gespeelde vioolconcerten: dat van Gerald Finzi, met als solist Ning Feng die voor deze bijzondere gelegenheid werd bijgestaan door het Royal Liverpool Philharmonic onder leiding van Carlo Miguel Prieto. Een uitstekende uitvoering overigens, door collega Siebe Riedstra hier besproken.

Misschien is de achtergrond van Elgars niet al te zonnige Vioolconcert (het staat in het zeker in de concertliteratuur nogal ongebruikelijke b-klein) niet zonder belang. Want er schuilt een naam achter: die van Alice Stuart-Wortley die zich als dochter van de schilder Sir Everett Millais en als barones (ze was met baron en parlementslid Stuart of Wortley getrouwd: u kunt er hier meer over lezen), een van Elgars meerdere muzen. Zo waren er twee dames 'Alice' in het leven van Elgar: zijn negen jaar oudere echtgenote en deze zeven jaar jongere barones. Om mogelijke verwarring te voorkomen gaf Elgar de de 'tweede Alice' een koosnaampje: 'Windflower'. Het manuscript lijkt er een verwijzing naar te zijn, al liet hij de naam van 'Windflower' wijselijk weg: 'Aqui esta encerrada el alma de [.]' (hierin is ingesloten de ziel van [.]). De meeste critici zijn het er wel over eens dat het tweede (zang)thema in het openingsdeel en het betoverende Andante aan haar zijn gewijd. Zou Kreisler het geweten hebben? Waarschijnlijk wel.

We mogen er gevoeglijk vanuit gaan dat iedere compositie een waar 'document humain' is, de feitelijke neerslag van de eigen kennis en ervaring als componist, maar ook zijn gedachten en gevoelens (ook als, vrij naar Igor Stravinsky en Louis Andriessen, 'muziek uitsluitend over muziek dient te gaan'). Dat wij die elementen niet per se hoeven te bevatten (als dit al niet onwenselijk zou zijn) doet aan de waarde en de betekenis van het kunstwerk in kwestie niets toe of af. Dat we in het geval van het Vioolconcert worden overrompelend door de vele stemmingswisselingen (echt, die zijn duidelijk genoeg) hoeft ons er nog niet toe te verleiden, laat staan te dwingen om daar een 'verhaal' in te ontdekken. Wat we er echter wel in kunnen horen zijn de universele waarden zoals die (hopelijk) een deel van onszelf bepalen: het zelfverzekerde, twijfelende, droefgeestige, hoopvolle, nostalgische en erotische (in zowel het reeds genoemde zangthema als in het langzame deel). Dat het technisch raffinement de solopartij aangeboren lijkt is daarbij niet verwonderlijk, want Elgar was naast organist ooit een respectabele violist die vanuit de praktijk de fijne kneepjes van het vioolspel goed kende.

Nee, een vernieuwer was hij niet, deze toondichter die zich vooral thuis voelde bij componisten als Dvorák, Brahms en Wagner, alheeft dat het typisch Engelse karakter van zijn muziek niet in de weg gestaan. En we kunnen het gewoon niet missen: die onvervalste broeierigheid, sensualiteit en nostalgie, maar ook het dweperige dat niet alleen zijn Vioolconcert maar ook de drie op dit album bijeengebrachte salonstukjes zozeer kenmerkt.

Zeker het Vioolconcert is zo'n stuk waar solist en orkest echt 'vol' voor moeten gaan, met als sleutelwoorden kleur, vitaliteit, betovering, lyriek en contrast. Met een schitterende toon, vlekkeloze intonatie en vol overgave hebben we in de Schotse Nicola Benedetti de gedroomde solist en zorgt de Rus Vladimir Jurowski met het London Philharmonic voor net zo geëngageerd, subliem tegenspel.

Is het dan alleen maar goud wat er blinkt? Ja, want die zeer positieve lijn kan zonder enig voorbehoud worden doorgetrokken naar de drie salonstukjes waarvan 'Salut d'amour' het meest bekend is geworden en dat in deze uitvoering samen met de Russisch-Britse pianist Petr Limonov gelukkig is ontdaan van die zo vaak gehoorde stroperigheid. Geen verlummelde frases dus en al evenmin een weke ritmiek. Op YouTube vindt u vijf leuke filmpjes onder de titel 'Learn with Nicky: Salut d'amour' (klik hier voor de eerste). Ze zijn niet alleen leerzaam, maar zeggen ook iets over de pedagogische kwaliteiten van deze topvioliste.

Kort en goed: dit album biedt alles bijeen genomen fonkelend spel dat ook nog eens wordt ondersteund door de zeer goed geslaagde opname.


index

Home  -  Actueel  -  Audio  -  Muziek  -  Video  -  Boeken  -  Links