CD-recensie

© Aart van der Wal, maart 2010

'Hierdie Reis'

Ehlhart: Herfsoggend - Jy het vir my gesterf... - Puberteit - Windliedje - Elk het gedink... - Ontvlugting - Lied van die lappop - Die waarsegster - Elk herhaal jou - Verlore stad - Jy 't my gekierang - Bitterbessie dagbreek - Begin somer - Kabouterliefde - My pop val stukkend - Die lied van die gebreekte riete - Tokkelos - O die halfmaan - Hond - Wagtyd in Amsterdam - Plant vir my 'n boom André - Hierdie reis - Korreltjie sand.

Charlotte Margiono (sopraan), Frans Ehlhart (piano).

Castus CSTS75900 • 68' •

	Ingrid Jonker

Op 21 februari jl. waren ze te zien en te horen in het VPRO-zondagochtendprogramma Vrije Geluiden op Nederland 1: de sopraan Charlotte Margiono en de componist/pianist Frans Ehlhart. En natuurlijk waren ze daar om hun nieuwe cd Hierdie Reis te introduceren, met daarop 23 door Ehlhart gecomponeerde liederen op gedichten van de Zuid-Afrikaanse dichteres Ingrid Jonker (1933-1965). De belangstelling voor Jonker werd vooral aangewakkerd door Nelson Mandela, die in zijn eerste toespraak voor het nieuw gevormde Zuid-Afrikaanse parlement een gedicht van haar voorlas en haar daarbij voorstelde als een Afrikaner in hart en nieren. Jonker maakte in 1965 een einde aan haar leven. Evenals Viriginia Woolf liep ze gewoon de zee in en verdronk zich zelf.

Haar leven lang is Ingrid Jonker op zoek geweest naar liefde en geborgenheid. Ze groeide op in een dorpje aan de Gordonsbaai, aan de Kaapse kust. Haar moeder was geestelijk labiel en onberekenbaar, haar vader had al vóór Ingrids geboorte de benen genomen. Ingrid beleefde haar jeugd in grote eenzaamheid. Liefde kreeg ze niet, haar moeder werd krankzinnig en de enige manier waarop Ingrid haar werkelijke gevoelens kon uiten was in haar gedichten. Sterk geïnspireerd en gesteund door de schrijver D.J. Opperman begon Ingrid in haar tienerjaren steeds meer gedichten te schrijven. Van een publicitair succes was toen evenwel nog geen sprake. Pas in 1956, ze was toen drieëntwintig, verscheen haar eerste bundel, Ontvlugting, die zij opdroeg aan haar vader, Abraham Jonker. Hij reageerde echter niet, wat haar diep teleurstelde. Kort daarna, zwanger van haar eerste kind, kwam haar eerste depressie. In 1961 werd Ingrid (in dezelfde psychiatrische kliniek opgenomen waarin haar moeder overleed. Haar manische depressiviteit veroorzaakt heftige stemmingswisselingen. In 1963 wordt Ontvlugting bekroond en van het geld gaat ze naar Europa, waar ze eveneens wanhopig naar de liefde zoekt. Eenmaal weer thuis is het geld op en de roem verbleekt. In het land zelf neemt de onrust toe en worden van overheidswege allerlei maatregelen genomen om het oproer te onderdrukken. Premier Verwoerd kondigde verbanning, huisarrest en gevangenneming af. Intellectuelen, kunstenaars en leden van de oppositie behoren tot de eerste getroffen groepen die zonder enige vorm van proces worden vastgezet. Er komt een censuurcommissie onder leiding van ... de vader van Ingrid, Dr. Abraham Jonker. Ingrid Jonker belandt opnieuw in de kliniek. In juli 1965, in het holst van de nacht, gaat ze naar buiten en loopt ze in de richting van het strand van Drieankerbaai. Ze loopt recht de zee in. De volgende ochtend vinden strandwandelaars haar aangespoelde lichaam. Ze is 31 geworden. Het is precies zo gegaan zoals ze in een gedicht al had beschreven:

My lyk lê uitgespoel in wier en gras
op al die plekke waar ons eenmaal was.

Frans Ehlhart had al eerder gedichten op muziek gezet. Zijn grote belangstelling voor het 'betere' dichtwerk bracht hem in muzikaal contact met dichters als Nijhoff en Vasalis, terwijl de creatieve basis voor zijn compositorische vaardigheden zeker moet zijn gelegd in de periode dat hij als pianist samenwerkte met onder anderen Wim Sonneveld, Toon Hermans, Adèle Bloemendaal, Willem Nijholt en Hans Dorrestijn. Dan waren er teksten van dichters als Willem Wilmink, Jan Boerstoel, Anne Cazemier en Hans Dorrestijn die de compositorische vonk in hem deden ontwaken. Veel van hun teksten heeft Ehlhart danook op muziek gezet. Zo verliep het ook na zijn kennismaking met de poëzie van Ingrid Jonker. Ondanks de sombere ondertoon grepen haar gedichten hem onmiddellijk aan, geraakt als hij werd door de 'wonderschone lichtheid' van haar taal, die volgens hem niet alleen maar viel te verklaren door dat 'grappige taaltje'. De 23 gedichten die hij uit haar verzameld werk plukte gaan merendeels over haar liefdesleven en verlatingsangst, waarin al de sporen van haar zelfgekozen einde zijn terug te vinden. Dat Ehlhart Jonkers politiek geladen gedichten (die uiteraard over de apartheid gaan) hier buiten beschouwing heeft gelaten heeft - hoe waardevol die ook zijn - uitsluitend te maken met het behoud van de samenhang binnen de bundel.

De Nederlandse sopraan Charlotte Margiono behoeft eigenlijk geen nadere introductie (klik hier voor het interview dat collega Paul Korenhof onlangs met haar had ter gelegenheid van haar afscheid van de opera). Ze besloot vorig jaar om een punt te zetten achter haar glanzende operacarrière, maar ze is vast van plan om in de komende jaren concerten te geven en speciale projecten te doen (een van die projecten was Hierdiereis).

Ehlhart geeft in het cd-boekje zelf aan dat de stijl van deze liederen als 'modern-klassiek' kan worden ervaren. Dat klopt want het is een fraai gestileerde mengelmoes geworden, waarin jazz, pop, klassiek, romantiek en impressionisme broederlijk naast elkander figureren. Dit is muzikale pluriformiteit ten voeten uit en voor vocalist en pianist geen geringe opgave om van de grond te krijgen. Dit is muziek die om een kameleontische aanpak vraagt, waarbij groot inlevingsvermogen gepaard gaat met een perfecte timing. Precies zoals dat keurig in het boekje omschreven staat.

Dat Ehlhart de hoofdrol in dit liedavontuur heeft weggelegd voor Charlotte Margiono lijkt een logische keuze. Het stond bij hem - en ik denk niet alleen bij hem - al van tevoren vast dat zij dit repertoire prachtig zou vertolken. Aan de andere kant: Charlotte moest eerst wel door Frans worden overtuigd alvorens ze volmondig 'ja' zei tegen dit project. Al pratend en werkend ging ze pas echt helemaal 'om', met een formidabele muzikale samenwerking als resultaat. Wat zoveel vocale en geestelijke rijpheid al niet vermag.

Wanneer de opname is gemaakt vermeldt het colofon niet, maar wel de locatie: studio 'Onder de Linden' in Valthermond. Daan van Alst was verantwoordelijk voor de geluidstechniek, Michel Brandjes verzorgde de vleugel en Frans Ehlhart was een van de editors. Gerrit Komrij tekende voor de Nederlandse en Michel Walraven voor de Engelse vertalingen. Zij allen zorgden voor een prachtige productie, die tegelijkertijd een eerbetoon is aan Ingrid Jonker, een van de grootste dichters van haar generatie. Opdat we niet vergeten!

index