CD-recensie
© Aart van der Wal, december 2017
Sinfonieorchester Wuppertal LIVE Vol. 1 Dohnányi: Symfonische Minuten op. 36 - Pianoconcert nr. 2 in b, op. 42 Brahms: Symfonie nr. 3 in F, op. 90 Sofja Gülbadamova (piano), Sinfonieorchester Wuppertal o.l.v. Dmitri Jurowski |  |
Niet al te ver van onze oostgrens spelen zich muzikaal interessante zaken af. Duitsers houden wel van avontuur. Zoals in Wuppertal, waar het plaatselijk symfonieorkest met als solist Sofja Gülbadamova, in de Historische Stadthalle am Johannisberg op 25 en 26 juni van dit jaar met een interessant programma ten tonele verscheen, met vóór de pauze twee zelden gespeelde werken van Ernö Dohnányi (hij noemde zich in het Duitstalige gebied bij voorkeur Ernst von Dohnányi): de Symfonische Minuten op. 36 en het Tweede pianoconcert in b, op. 42. Na de pauze was er een klassieke 'uitsmijter': de heroïsche Derde symfonie van Johannes Brahms.
Ernö of Ernst von Dohnányi (1877-1960), de Hongaarse componist, pianist en muziekdocent, kennen we toch vooral van zijn 'Nursery Song' voor piano en orkest, een 'evergreen' die zijn andere composities helaas al decennialang in de schaduw stelt. Maar OpusKlassiek zou Opusklassiek niet zijn als we aan een aantal andere werken van zijn hand geen aandacht zouden hebben besteed. Zo ook aan die Symfonische Minuten, waarvoor ik u graag naar de recensie van Kees de Leeuw verwijs. Daarin vindt u tevens een en ander over Dohnányi's leven en werk.
Het Tweede pianoconcert ontstond onder dramatische omstandigheden. Nadat de nazi's Hongarije hadden bezet, werd Dohnányi gedwongen om het philharmonisch orkest van Boedapest te ontmantelen. In 1944 ontvluchtte hij zijn vaderland en vestigde hij zich in Oostenrijk. Het noodlot bleef hem echter ook daar achtervolgen. Eerst verloor hij op tragische wijze twee zoons (de oudste, Hans, betrokken bij de complot tegen Hitler, werd in april 1945 in het concentratiekamp Sachsenhausen omgebracht), en alsof dit nog niet genoeg was werd hij na de oorlog ook nog als regelrechte oorlogsmisdadiger te boek gesteld. Hoewel het een volstrekt onzinnige beschuldiging was (er was werkelijk geen enkel bewijs voor), namen de radiostations het bericht in de zomer van 1945 doodgemoedereerd over, wat vervolgens uitmondde in een schaamteloze mediacampagne die hem het werken verder onmogelijk maakte. Dat er in de loop van 1946 alsnog berichten verschenen waaruit bleek dat de beschuldigingen onterecht waren geweest, heeft deze karaktermoord op Dohnányi echter niet geheel meer ongedaan kunnen maken. Geplaagd door zoveel onrecht begon Dohnányi desondanks begin 1947 aan zijn Tweede pianoconcert, in zijn woonplaats Neukirchen am Walde, vlakbij Linz, waarna hij het werk in Kitzbühel voltooide. Naar eigen zeggen schreef hij het werk zonder hulp van een piano. Maar toen kwam natuurlijk de vraag wie het opus wel zou kunnen uitvoeren, want het bevatte talloze voor de solist halsbrekende passages. De componist reageerde vrij gelaten op de kritiek (dat het pianoconcert 'onbespeelbaar' was): dat hij het alleen maar voor zichzelf, dat wil zeggen voor eigen gebruik had geschreven (Dohnányi was toen overigens al zeventig!). En inderdaad, hij speelde het concert zelf, in december 1947 in Engeland, met Thomas Beecham als dirigent. Het succes was overweldigend (in Albion kon Dohnányi's reputatie werkelijk niet stuk), maar toch heeft het concert geen repertoire kunnen houden. Mogelijk heeft dat nog steeds (mede) te maken met Dohnányi's vermeende 'oorlogsverleden'. Gelukkig is het werk discografisch wel redelijk vertegenwoordigd (en elders op onze site besproken). Er is zelfs een historische opname van, met de Dohnányi zelf als pianist en Adrian Boult als dirigent. Maar afgezien daarvan: men oordele zelf. Aan de uitvoering op deze sacd, met een fenomenaal spelende Sofja Gülbadamova (Moskou, 1981), een uiterst op dreef zijnd orkest en een dirigent die van aanpakken weet (Dimitri, de broer van Vladimir Jurowski, Moskou, 1979), ligt het in ieder geval niet.
Een niet minder positief beeld biedt de vertolking van Brahms' Derde symfonie die al sinds het midden van de vorige eeuw tot een van de hoekstenen van het ijzeren repertoire behoort. Waardoor ook Jurowski er geen nieuw licht over kan laten schijnen, maar hij zorgt wel voor lezing die klinkt als een klok, staat als een huis en van begin tot eind spannend is. Dat is dit orkest ook wel enigszins aan zijn belangwekkende historie verplicht. Die gaat terug naar 1862, toen de Elberfelder Kapelle werd opgericht, later omgedoopt in Sinfonieorchester Wuppertal (dat in 2012 zijn 150-jarig bestaan vierde). Vanaf het seizoen 2004/05 stond het als A-orkest in Duitsland geklasseerde ensemble onder leiding van zijn toenmalige chef-dirigent Toshiyuki Kamioka (die vanaf het seizoen 2014/15 aan het werk ging als opera-intendant bij de 'Wuppertaler Bühnen'). In augustus 2016 nam de Britse Julia Jones de scepter van Kamioka over. Een uitstekend orkest dat in de komende jaren ongetwijfeld nog verder zal groeien, met name in nieuw repertoire dat door Jones op de lessenaars wordt gezet. In dit opzicht dringt de vergelijking met Dortmund zich op, waar de Nederlandse dirigent Jac van Steen al jarenlang de nadruk op innoverende concertprogramma's heeft gelegd. Dat is wel even wat anders dan de grauwsluier die over de programma's van de Nederlandse orkesten - het KCO gelukkig uitgezonderd - ligt.
Tot slot nog de opname, die tot Cybele's '3 D Binaural Series' behoort. Het wordt allemaal keurig uitgelegd in het boekje, maar het komt simpel samengevat neer op 'kunsthoofd' stereofonie. Er komt, beluisterd op hoofdtelefoon, letterlijk een dimensie bij: in dit geval de spectaculaire diepte van het klankbeeld. Maar ook in 'gewoon' stereo klinkt het werkelijk schitterend, met een zijdeachtige strijkersklank, strikt heldere maar bloemige houtblazers, sonoor koper en een laagfundament om van te watertanden. Ook ideaal materiaal voor audiofielen!