CD-recensie

© Aart van der Wal, september 2022

Er moet vrijwel altijd 'ergens' een wakkere musicoloog of een net zo wakker ensemble zijn om een vergeten componist als het ware uit het historische moeras te trekken. En waar nodig zich aan het revisie- of reconstructiewerk te zetten, zoals wat dit album betreft Antonio Florio, artistiek leider van I Turchini, en Alessandro Ciccolini.

Niet zelden betreft het dan een componist die in zijn tijd grote bekendheid genoot, maar uiteindelijk na diens dood door de gesel van diezelfde tijd - meestal geleidelijk - in vergetelheid raakte. Omdat de smaak van het publiek nu eenmaal aan verandering onderhevig is. Zoals dat ook voor de mode geldt. We vinden het eigenlijk al terug in de finale van Beethovens Negende, in die (daardoor!) zo bekende tekst van Schiller:

Deine Zauber binden wieder,
Was die Mode streng geteilt;

In dit geval de 'Zauber' van deze kerstcantates van Cristofaro Caresana (ca. 1640-1709), de Venetiaanse tenor die in menige opera (waaronder die van Cavalli) furore maakte, maar al als 18-jarige de wijk nam naar Napels om daar als zanger, organist én componist zijn geluk te beproeven. De verhelderende toelichting in het cd-boekje laat er geen enkel misverstand over bestaan: Caresana behoorde tot een waar legioen van uitgelezen musici en componisten, maar een die zou uitgroeien tot een van de meest vooraanstaande toondichters op het gebied van de religieuze muziek in het Napels van de tweede helft van de zeventiende eeuw, een prestige dat hij deelde met Alessandro Scarlatti (1660-1725). Vermeldenswaard is ook ook Caresana een belangrijke docent was aan het conservatorium van Sant'Onofri.

Maar er was wel het Napolitaanse(!) ensemble I Turchini onder leiding van Antonio Florio voor nodig om deze illustratieve cantates van Caresana nieuw leven in te blazen. Wat dit album bovendien extra aantrekkelijk maakt is dat ze worden afgewisseld door twee zij het nogal somber gestemde sonates van zijn leraar, de violist en componist Pietro Andrea Zani (1696-1757), wat niet alleen het beeld versterkt van Caresana's grote compositorische kwaliteiten, maar ook die van Zani in een helder en bovenal fraai licht zet. Zoals er stilistisch tussen beide componisten zowel overeenkomsten als contrasten zijn, het logisch gevolg van de leerling die door zijn leraar is beïnvloed (het omgekeerde komt zelden of nooit voor.)

Dit was toen eigentijdse muziek, maar dat perspectief zijn we uiteraard kwijtgeraakt. Het is nu 'oude' muziek en daardoor alleen aantrekkelijk voor degenen die in de kunstuitingen van dat specifieke tijdvak zijn geïnteresseerd. Ze worden dan rijkelijk beloond met indrukwekkende, zelfs fonkelende uitvoeringen, zoals in het openingsnummer, het zesstemmige La Veglia uit 1674, begeleid door fraai gestileerd slagwerk dat het dansante karakter van deze muziek op miraculeuze wijze onderstreept: Gabriele Miracle doet wat dit betreft zijn naam zeker eer aan! Als de geboorte van Jezus centraal staat, viert spiritualiteit en feestelijkheid natuurlijk hoogtij zo is het hier ook. Al is er eveneens sprake van minder opgewekte, zelfs duistere klanken, zoals in het vijfstemmige Demonio, Angelo e Tre Pastori uit 1676, dramatisch, donker gekleurd, met daarin de als herders verklede wraakzuchtige duivel en een nogal timide engel, naast drie echte herders, volgens de 'historiën' gesitueerd op een veld net buiten Bethlehem. Caresana heeft ook veel weten te maken van het zesstemmige L'Adoratione de' Maggi (1676), dat vanzelfsprekend eveneens de gebeurtenissen rond Jezus' geboorte tot onderwerp heeft. Ook in deze bijzonder fraai uitgewerkte cantate viert de verbeelding hoogtij.

Niet alleen zijn de vocale prestaties van zeer hoog niveau, ook de instrumentale begeleiding (viool, altviool, cello, contrabas, fagot, harp, luit, orgel en slagwerk) baadt in een ware klankweelde. De opname is een juweeltje. Enige punt van kritiek: in het boekje van deze heruitgave zijn de gezongen teksten alleen in het Italiaans afgedrukt.

index