Buxtehude - Opera Omnia II

Vocale werken - deel 1

Wacht! Euch zum Streit gefasset macht (Das jüngste Gericht) BuxWV Anh. 3

Caroline Stam, Orlanda Velez Isidro, Johannette Zomer (sopraan); Robin Blaze (altus), Andreas Karasiak (tenor), Klaus Mertens (bas), The Amsterdam Baroque Orchestra & Choir o.l.v. Ton Koopman (continuo).

Challenge Classics CC72241 • 75' + 63' • (2 cd's)

www.challenge.nl

---

Dit jaar is het Buxtehude-jaar (de componist overleed in 1707, driehonderd jaar geleden), maar dit lijkt mij minder interessant dan de stortvloed muziek die momenteel over ons wordt uitgestort en die in de komende jaren een vervolg krijgt. Vaak wordt het geboorte- of sterfjaar van een toondichter aangegrepen om oude catalogi weer op te poetsen of nieuwe uitgaven op de markt te brengen, waarbij het natuurlijk de kunst is om het kaf van het koren te scheiden. We zagen het bijvoorbeeld in het Mozart-jaar: niet alles bleek even interessant om (opnieuw) uit te brengen.

Dat Buxtehude ditmaal in het zonnetje wordt gezet is, wat de bijdragen van Ton Koopman cum suis betreft, echter een regelrecht schot in de roos. Ten eerste is hier sprake van een enorm project, naar strekking en omvang mogelijk nog groter dan de Bach-cantatecyclus met de vele concurrerende opnamen, maar ten tweede is de kwaliteit van het gebodene vooralsnog onverminderd zeer hoog. Dat bleek althans uit de eerste uitgave (klik hier voor de bespreking) en dat geldt evenzeer voor deze nieuwe loot aan de nu nog bescheiden, maar straks ongetwijfeld zeer omvangrijke stam, die ook in musicologisch opzicht bijzonder interessant is.

Het oratorium 'Wacht! Euch zum Streit gefasset macht' behoort tot de zogenaamde 'Abendmusiken', waarvan reeds in een in 1697 door Hermann Lebermann in Lübeck verzorgde historische gids melding wordt gemaakt van 'die angenehme Vocal- und Instrumental Abendmusic' als een bijzondere gebeurtenis die verder nergens plaatsvindt en die door de 'wereldbekende organist en componist Dieterich Buxtehude ... fraai klinkend wordt gepresenteerd'. Volgens Lebermann klonken de Abendmusiken ieder jaar op de vijf zondagen tussen Martinsdag (12 november - de feestdag van de Heilige Martin van Tours) en Kerstmis, na de vesperdienst van 16.00 tot 18.00 uur. In zijn toelichting wijst Christoph Wolff erop dat de Abendmusiken daarmee tot de oudste openbare kerkconcerten mogen worden gerekend.

Niet Buxtehude, maar diens voorganger Franz Tunder (1614-1667) was de grondlegger van de Abendmusiken. Deze Duitse componist en organist was van 1641 tot 1667 verbonden aan de Maria-kerk in Lübeck en tevens een belangrijke schakel tussen de vroeg-Duitse barokstijl (die toen nog stoelde op het Venetiaanse model) en de muziek van Johann Sebastian Bach. Zo heeft Tunder een belangrijke rol gespeeld in de ontwikkeling van de koraalcantate.

Of Buxtehude het oratorium 'Wacht! Euch zum Streit gefasset macht' daadwerkelijk heeft gecomponeerd staat helaas niet vast. Het beste wat er in dit opzicht van gezegd kan worden is dat de overgeleverde bronnen, hoewel anoniem, zowel typologisch als stilistisch ten minste aan kringen rond Buxtehude toegeschreven kunnen worden. Wat ook meetelt is dat die bronnen naast manuscripten van Buxtehude werden aangetroffen in de nalatenschap van de in Stockholm werkzame en met Buxtehude bevriende 'Hofkapellmeister' Gustav Düben.

De subtitel 'Das jüngste Gericht' stamt van Willy Maxton, die het oratorium in de jaren dertig van de vorige eeuw met Buxtehude in verband bracht en het werk in 1939 ook publiceerde. Om aansluiting te zoeken bij Buxtehudes Abendmusiken was Maxton zo vrij om het driedelige oratorium in een vijfdelige opzet te presenteren. Ton Koopman daarentegen heeft voor deze uitvoering geen gebruik gemaakt van deze Maxton-versie, maar een nieuwe, gereconstrueerde editie samengesteld, die teruggaat naar de oorspronkelijke driedelige vorm. Hij vertelt erover in het cd-boekje, waarbij hij niet onder stoelen of banken steekt dat onder meer een belangrijk deel van de eerste-vioolpartij opnieuw moest worden gecomponeerd.

De uitvoering is eerder uitbundig-grootschalig dan intiem, met ruim baan voor de - overigens indrukwekkende - kerkakoestiek, maar zonder dat dit ten koste is gegaan van de helderheid en de definitie. Het is aldus een ware lust voor het oor, met de zeer goed presterende solisten (een apart compliment voor Caroline Stam in 'O der grossen Bangigheit' en Johannette Zomer in 'Süßer Jesu, Jesu du, meine Ruh') in het juiste perspectief ten opzichte van het fabelachtig spelende orkest en het spiritueel klinkende koor. De orkestrale bezetting kent zowel de luit, de violone (voorloper van de contrabas) als de dulciaan (voorloper van de fagot). De vioolsoli van Margaret Faultess en David Rabinovich laten niet na eveneens diepe indruk te maken. Al met al een cd-primeur die er zijn mag!

Helaas ontbreekt de Nederlandse tekst. De waardevolle toelichtingen van Christoph Wolff en Ton Koopman vindt u in het Engels, Duits en Frans. Het libretto is evenwel alleen in het Duits en Engels afgedrukt. Vreemd!

Tot slot nog voor de geïnteresseerden: Adriaan Verstijnen maakte de opname in de Waalse Kerk te Amsterdam in september 2005. De producer was Ton Koopmans echtgenote Tini Mathot (dus het bekende team op een al even bekende locatie!)