CD-recensie

 

© Aart van der Wal, januari 2025

Britten: The Prince of the Pagodas

Hallé Orchestra o.l.v. Kahchun Wong
Hallé CD HLD 7565 • 65' + 65 ' • (2 cd's)
Opname: sept. 2023, Hallé St Peter's, Ancoats, Manchester

 

Tegen de tijd dat Britten in november 1955 samen met Peter Pears aan een wereldreis begon, had hij al een klein deel van de tweede en daarmee voorlaatste akte van het ballet The Prince of the Pagodas voltooid. Op Bali in januari 1956 vond hij in de authentieke oosterse klank van de gamelan voorts de sleutel die hem uit zijn muzikale impasse wist te halen en tot dan de voltooiing van het werk danig in de weg stond.

Helemáál vreemd was de gamelan hem toen overigens niet, want al in 1941 had hij tijdens zijn verblijf in New York ermee kennis kunnen maken dankzij de componist en etnomusicoloog Colin McPhee (u kunt er hier meer over lezen, in de bespreking van onder meer de Pagodas-suite). Maar het was eerst in Bali dat hij de gamelan in al zijn facetten leerde kennen en hij zich verdiepte in de rijke Balinese muziektraditie. Hij woonde uiteenlopende gamelanvoorstellingen bij, verzamelde opnamen en maakte de muzikale schetsen die de basis zouden vormen voor de zeer verfijnde gamelan-pastiche in de tweede scène van de tweede akte van het ballet.

Invloeden van de gamelan waren er overigens al eerder in het werk van Britten, zij het dan nog op zeer bescheiden schaal, zoals niet meer dan een paar maten in de proloog van Paul Bunyan (1941), de klokslag in het tussenspel 'Sunday Morning' uit Peter Grimes (1945) en in de percussie van The Turn of the Screw (1954).)

Brittens enthousiasme voor de gamelan komt onder meer tot uitdrukking in zijn brief van 17 januari 1956, vanuit Bali verzonden naar zijn toenmalige assistente, Imogen Holst:

'De muziek is fantastisch rijk – melodisch, ritmisch, qua textuur (wat een orkestratie!!) en vooral formeel. Het is een opmerkelijke cultuur [...] we gaan naar repetities, we leren over en bezoeken crematies, trance-dansen, schaduwspelen – een overweldigende rijkdom. Eindelijk begin ik de techniek te begrijpen, maar het is ongeveer net zo ingewikkeld als Schoenberg.'

De gamelan-pastiche was een nieuw en opvallend aspect van Pagodas – aanvankelijk door de eerste critici verkeerd begrepen– en zou langdurig van invloed zijn op Brittens muzikale taal, zowel structureel, melodisch, harmonisch als instrumentaal. Deze invloed beleefde de volmaakte integratie in zijn laatste opera, Death in Venice.

Zo miraculeus is de gamelan-recreatie in Pagodas en zo wezenlijk voor Brittens latere ontwikkeling, dat daardoor maar al te gemakkelijk de overige opmerkelijke kwaliteiten van deze partituur over het hoofd worden gezien: de immense creativiteit, de betoverende en memorabele melodieën, de aanstekelijke ritmes en Brittens uiterst virtuoze orkestratie voor groot orkest.

Het kan feitelijk niet missen: The Prince of the Pagodas is Brittens onvolprezen eerbetoon aan de grote Russische ballettraditie van een Tsjaikovski, Prokofjev en Stravinsky (vooral diens Apollon musagète). Britten had een grondige kennis van Stravinsky's meesterlijke partituren had die tijdens het compondren van Pagodas steeds bij de hand.

Brittens belangstelling voor het ballet als genre eindigde niet met The Prince of the Pagodas. In de jaren 1970 plande hij samen met de Australische kunstenaar Sidney Nolan nog een nieuw ballet voor Covent Garden, getiteld The Initiation, bedoeld om de aspecten van de westerse en Aboriginal-cultuur muzikaal te belichten en de tekortkomingen ervan aan de kaak te stellen. Nolan ontwierp een scenario dat in Brittens archieven bewaard is gebleven.

Door de alras verslechterende gezondheid van de componist – hij overleed in 1976 op 63-jarige leeftijd – kwam er echter een voortijdig einde aan wat een fascinerend project had kunnen worden. Het ballet zou vermoedelijk op dezelfde manier kansen hebben geboden voor de symbiose tussen de inheemse Australische en westerse muziek als Pagodas dat deed voor de Balinese gamelan.

Hoewel Pagodas een fascinerend werk is, wemelt het bepaald niet van de opnamen van het complete ballet, verder in het midden latende waarom dit zo is. Het Britse label Virgin Classics komt in ieder geval de eer toe hierin een voortrekkersrol te hebben vervuld, met in de opnamestudio het London Sinfonietta onder leiding van Oliver Knussen. Ik schafte het album medio jaren negentig aan en kan me niet herinneren dat ik er sindsdien meer dan eens naar heb geluisterd. Mijn hernieuwde kennismaking, zij het dankzij dit nieuwe album, kwam neer op een herontdekking en tevens openbaring. Ik raakte diep onder de indruk van Knussens betoverende vertolking, met het London Sinfonietta dat op het spreekwoordelijke puntje van de stoel de meest magische klankkleuren wist op te roepen.

Onlangs besteedde collega Siebe Riedstra aandacht aan het Hallé Orchestra, het op vier na oudste orkest ter wereld, in 1857 opgericht door de pianist en dirigent Charles Hallé. Van 1899 tot 1911 was niemand minder dan de befaamde dirigent Hans Richter er de chef. John Barbirolli haalde het orkest in de Tweede Wereldoorlog uit het slop en was tot 1970 als chef verantwoordelijk voor menig orkestraal glansjaar. Waarna James Loughran het stokje van hem overnam, in 1984 gevolgd door Stanislaw Skrowaczewki. In 1992 werd Kent Nagano de nieuwe chef, maar hij had de pech dat tijdens zijn bewind het orkest met grote financiële problemen te kampen had, met alle misère vandien. In 2000 maakte Nagano plaats voor Mark Elder, en sinds vorig jaar is het Kahchun Wong die er de scepter over zwaait.

Is dat nu, met Wong anders? Op één belangrijk punt wel: de opname is aanzienlijk beter dan die van Virgin. Het verbluffend goede orkestspel is door de technici werkelijk meesterlijk vastgelegd en maakt op slag duidelijk dat deze sprookjesachtige balletpartituur aanzienlijk meer finesse kent dan uit de Virgin-opname blijkt. Ook zonder de partituur erbij valt niet aan de conclusie te ontkomen dat Wong en het orkest hebben gezorgd voor een geweldige, tot in het detail uitgewerkte vertolking van deze ravissante partituur.


index

Home  -  Actueel  -  Audio  -  Muziek  -  Video  -  Boeken  -  Links