CD-recensie

© Aart van der Wal, december 2017

Het moet Brahms tamelijk zwaar zijn gevallen: het genre van de vioolsonate. Hij was al vijftig toen hij de Eerste vioolsonate componeerde. Dat wil zeggen: zijn officiële eerste, want in feite was het al zijn vierde, nadat hij de eerste drie had afgekeurd. Of wie die eerdere sonates echt missen? Het valt helaas niet meer na te gaan, maar wat wel ondubbelzinnig vaststaat is dat hij met deze sonate in G, op. 78 een waar meesterwerk schiep: het is het werk van een volledig gerijpte meester die het daarmee kon opnemen tegen zijn grote voorganger, in wiens schaduw hij zich voortdurend voelde: Beethoven. Brahms moet met groot ontzag hebben opgekeken tegen Beethovens laatste twee vioolsonates: de 'Kreutzer' op. 47 en op. 96, de meest grillige van alle.

Evenals Beethoven voor hem ontvluchtte ook Brahms in de zeer warme zomermaanden de stad waar de hitte tegen de gevels bleef plakken en in de nauwe straatjes bleef hangen. Dan was hij vaak in de dorpjes rond de Wörthersee te vinden, in de jaren zeventig zijn favoriete vakantiebestemming. In Pörtschach ontstonden zijn zonnige Tweede symfonie (niet zonder reden Brahms' 'Pastorale' genoemd), het gloedvolle Vioolconcert en - in de zomers van 1878 en 1879 0 die prachtige Vioolsonate op. 78, een werk dat ook al zo zonnig, warm en lyrisch is, al zijn er ook schaduwkanten in te vinden: Brahms droeg het werk op aan Clara Schumann, die kort daarvoor haar zoon en tevens Brahms' petekind Felix had verloren. De momenten van treurnis die zich in de hoekdelen openbaren verwijzen rechtstreeks naar Brahms' Regenlied op. 59. De daaruit voortvloeiende bijnaam 'Regensonate' doet het werk als zodanig helaas toch niet voldoende recht, want dominant in het werk zijn de expressieve gloed, de gepassioneerde exuberantie en de breed uitgesponnen lyriek (met name in het verbeeldingsvolle Adagio). 
De Tweede vioolsonate ontstond eveneens in een creatieve zomer, ditmaal in 1886 in Thun, in het Zwitserse Berner Oberland. Ook deze sonate kreeg een bijnaam: 'Meistersinger-Sonate', naar het beginthema dat lijkt te zijn ontleend aan een aria uit Wagners Die Meistersinger von Nürnberg (1868). Het lijkt onwaarschijnlijk, maar dit kan op puur toeval berusten, want waarom zou Brahms citeren uit een werk van zijn muzikale 'aartsvijand'? De derde en laatste sonate ontstond tussen 1886 en 1888, eveneens in Thun, en is in tegenstelling tot de voorafgaande twee sonates vierdelig gecomponeerd. We krijgen er als het ware een Scherzo bij, en wat voor een: het schuimt en het borrelt dat het een aard heeft, maar wel met als ondertoon 'con sentimento'. Het staat door zijn grootschalige vorm ook enigszins haaks op het puur kamermuzikale karakter van de andere twee sonates.

Er lijkt niet veel verschil te bestaan tussen de Oostenrijkse en de Spaanse zon, want het Spaanse duo Josep Colomé en Enrique Bagaria doet geen enkele concessie aan juist het gloedvolle karakter van deze drie sonates (en niet te vergeten het 'weesje', het Scherzo uit de F-A-E ('Frei-Aber-Einsam' sonate). Het zijn zonder uitzondering schitterende vertolkingen, waarin dichterlijke lyriek en stralende energie worden verbonden met een ideaal gevoel voor dynamische structuur en glanzende sonoriteit. Dat geldt niet minder voor zaken als spanningsopbouw, frasering, articulatie en ritmisch fundament. Aldus kunnen zich fascinerende dialogen op hoog niveau ontwikkelen tussen twee gelijkgestemde musici die bovendien worden ondersteund door een opnameteam dat dit uitermate muzikale discours optimaal reliëf heeft gegeven. Al met al kon dit een sublieme uitgave worden die het eminente Brahms-beeld bevestigt dat ik al eerder signaleerde: het 'Brahms Project', de complete pianokwartetten, toen met tevens Joaquín Riquelme op altviool en David Apellániz op cello (klik hier voor de recensie).

index