CD-recensie

 

© Aart van der Wal, januari 2019

 

Oskar Gottlieb Blarr und die Jesus-Passion

Blarr: Jesus-Passion (1983/85)

+ Mirjam Wiesemann in gesprek met Oskar Gottlieb Blarr en Odilo Klasen • 1.34' (Blarr) + 37' (Klasen) •

Gloria Rehm (sopraan), Silvia Hauer (mezzosopraan), Sung Min Song (tenor), Johannes Hill (bariton), Markus Volpert (bas-bariton), Bachchor Wiesbaden, Jugendkantorei der Evangelischen Singakademie Wiesbaden, Bachorchester Wiesbaden o.l.v. Jörg Endebrock
Cybele KiG 010 • 1.37' + 1.34' (Blarr) + 37' (Klasen) • (3 sacd's)
Live-opname: 30 maart 2018, Lutherkirche, Wiesbaden

https://www.cybele.de/oskar-gottlieb-blarr-und-die-jesus-passion

 

Het Duitse label Cybele biedt veelal bijzonder repertoire in een bijzondere aankleding, waardoor ook de documentaire waarde ervan nog aanzienlijk wordt verhoogd. Neem alleen al de fascinerende serie 'Künstler im Gespräch: de gesprekken die Mirjam Wiesemann (1964), samen met haar echtgenoot Ingo Schmidt-Lucas medeoprichter van Cybele, voert met componisten en anderen die in het Duitse muziekleven een belangrijke spelen of hebben gespeeld.
Dit nieuwe album is gewijd aan Oskar Gottlieb Blarr (1934) en diens Jesus-Passion (1983-85), waarbij de componist (en hij niet alleen) zelf ook nog uitgebreid aan het woord komt: het komt zeker niet alle dagen voor, maar het is een door Cybele al meerdere keren met succes beproefd concept dat zeker navolging verdient. In zekere zin is deze uitgave een vervolg op de eerder verschenen cd met orgelwerken van deze componist, door collega Siebe Riedstra in oktober 2017 besproken (daarin tevens biografisch het een en ander omtrent Blarr: klik hier).

'Lebensstationen'
De gesprekken met Blarr vonden plaats in april van het vorig jaar in diens appartement in de Poststraße in Düsseldorf. Het hoofdthema: zijn levensloop vanaf zijn kinderjaren, die zich uitstrekt over een periode van maar liefst 80 jaar, uiteraard aangevuld met zijn gedachten over muziek, politiek en maatschappij uit heden en verleden. Leven, werk en beschouwingen, niet in boekvorm (of zoals bij Beethoven in conversatieschriften en door Berlioz in een lijvige biografie) maar op band vastgelegd. Wiesemann verstaat de kunst om aan de hand van een vooraf goed voorbereide en inventief samengestelde vragenlijst een boeiende conversatie met de componist in gang te zetten en vervolgens op te bouwen, zonder daarbij overigens te vervallen in de stereotiepe rol van de interviewer die volgens eerder vastgelegde banen de gesprekspartner in een bepaalde richting wil manoeuvreren. Het is uitgemond in een conversatie waarin meerdere openingen worden geboden om de vele facetten van Blarrs denken en werken, maar ook belangrijke gebeurtenissen, herinneringen en de daarmee verbonden associaties te ontsluiten. Wie het Duits voldoende machtig is wacht danook boeiende vergezichten.

Wiesemann sprak niet alleen uitvoerig met Blarr, maar ook met Odilo Klasen (1959), kerkmusicus, organist en componist in Düsseldorf. Hij promoveerde in 2015 tot doktor op het proefschrift 'Oskar Gottlieb Blarr, Komponist und Kantor in Düsseldorf nach 1960'. Klasen is tevens de initiator van een groot aantal concertseries in zijn woonplaats en was onder meer correpetitor en klavecinist bij de Wiener Bachsolisten. In meerdere geschriften liet hij zich niet alleen kritisch uit over muziek, maar ook over haar relatie tot de nieuwe media en het door Klasen sterk gevoelde gebrek aan diepgang als belangrijk kenmerk in onze huidige tijd.

Dan de indeling van de drie sacd's: de eerste sacd en een deel van de tweede is geheel gewijd aan de Jesus-Passion, aangevuld met het eerste deel van het gesprek met Blarr. De derde cd bevat het tweede deel en wordt afgesloten met het gesprek met Klasen. In totaal bevat deze set ruim twee uur gespreksstof: 94 minuten Blarr en 36 minuten Klasen. De Jesus-Passion heeft een tijdsduur van bijna 97 minuten.

'Oratorische Szenen'
Blarrs passiemuziek werd gepubliceerd in de vorm van 'Oratorische Szenen nach Texten der Heiligen Schrift, des Talmud und jüdischer Gegenwartslyrik für gemischten Chor, Kinderchor, 5 (6) Solostimmen und großes Orchester'. Het werk bestaat uit drie delen: I De intocht in Jeruzalem; II Jezus in Gethsemane en III Kruisiging.
Blarr schrijft in een toegankelijke stijl en is daarmee tamelijk ver verwijderd gebleven van de mathematisch vormgegeven abstracties van veel van zijn tijdgenoten. Hij beschouwt die toegankelijkheid als een absolute voorwaarde om het publiek te bereiken. Volgens Klasen is het 'geheim' van het succes van de Jesus-Passion daarin ook gelegen: een componeerstijl die 'unmittelbar erfassbar' is, ook voor degenen die dit complexe proces überhaupt niet kennen (een vriendelijker woord voor 'begrijpen'). Met inmiddels in totaal 26 uitvoeringen (vanaf de première in 1985 tot nu) en de grote positieve bijval van zowel pers als publiek die het oratorium en daarmee de componist ten deel is gevallen heeft Klasen in ieder geval recht van spreken.

De aanleiding tot het schrijven van het oratorium lag enige jaren terug, in 1981/82, toen Blarr - met zijn joodse achtergrond duidelijk in gedachten - in Israel een sabbatsjaar doorbracht en hij in die periode op zoek ging naar de wortels van Jezus en de Schrift, met als religieus leidmotief dat men het Woord niet van de Plaats diende te scheiden. Vanuit die optiek heeft de Jesus-Passion voor Blarr niet alleen een nieuwe componeerfase ingeluid, maar dient het oratorium tevens als sleutelwerk voor de gehele scheppingsperiode die daarop volgde.

Antisemitisme
Waarom wel een Jesus-Passion en geen Johannes- of Matthäus-Passion, dus geschapen naar het evangelie van Johannes of Matthëus? Voor Blarr huist het probleem in de daarin herkenbare antisemitisch getinte tekstfragmenten, waarvan hij zich van meet af aan heeft gedistantieerd. In zijn eigen woorden: "So eine Passion werde ich nicht mehr spielen! Matthäus. Johannes. Null!!" Zo bezien draagt de Jesus-Passion eveneens de kiemen van het verzet tegen de jodenhaat in heel Europa zoals die zich opnieuw in Europa heeft gemanifesteerd (leren van de geschiedenis blijkt voor velen nog steeds een uitermate lastige opgave). Blarr over het racisme: 'Es gibt immer zwei Wege: Es gibt den Weg zum Tode.und der steht uns frei! Und es gibt den Weg zum Leben. und der steht uns frei! Und man kann nicht den lieben Gott verantwortlich machen, wenn jetzt einer der anderen totschlägt'. Voor Blarr ligt de vrije wil bij de mens en bij hem alleen.

Na afloop van het concert: links dirigent Jörg Endebrock en rechts de componist (foto wita/Paul Müller)

Uitvoering
Dit is geen met behulp van de meest geavanceerde bewerkingstechnieken achteraf geperfectioneerde (studio)opname, maar de pure registratie van de live-uitvoering op 30 maart 2018 in de Lutherkirche in Wiesbaden. Zowel de vocale als de instrumentale prestaties zijn binnen dit groots aangelegde expressieve spectrum meer dan bewonderenswaardig. Dat geldt zowel voor het solistenkwintet als voor de beide koren en het orkest, met een stevige greep op het gehele uitvoeringsapparaat van de dirigent, Jörg Endebrock. Wat me trouwens op de gedachte brengt dat bijna iedere Duitse stad van enige omvang wel een operahuis of een orkest heeft. Vermeldenswaard is voorts dat de tenor Sung Min Song op zeer korte termijn moest inspringen voor een verhinderde collega en daardoor nauwelijks voldoende gelegenheid had om zich de zowel vocaal als interpretatief zeer lastige rol eigen te maken. Dat het van zijn overtuigende vertolking niet valt af te lezen mag best bijzonder heten.

Dan de opname die op deze drie sacd's in drie verschillende formaten voorhanden is: in 1D (gewoon stereo), in 2D (ofwel standaard surround) en in 3D (driedimensionaal surround/binauraal, kunsthoofdstereofonie). Wie daarvoor de benodige apparatuur in huis heeft kan met deze verschillende versies naar hartenlust experimenteren. Het meest spectaculair is wel de weergave in 3D: alsof men de beste plek in de kerk heeft veroverd. Wie er meer van wil weten verwijs ik graag naar de site van Sennheiser.

Toch een punt van kritiek. Wat ik als een groot gemis heb ervaren zijn de ontbrekende teksten. Die zijn zeker voor een werk als dit gewoon essentieel. Het is onbegrijpelijk dat Cybele - die ook op dit punt een reputatie heeft te verdedigen - de consument in dit geval behoorlijk in de steek heeft gelaten.


index

Home  -  Actueel  -  Audio  -  Muziek  -  Video  -  Boeken  -  Links