CD-recensie

© Aart van der Wal, februari 2016

Dat ik van mijn stoel viel is een tikje overdreven, maar ik was wel verbijsterd nadat ik had geluisterd naar de prelude van de Vijfde suite onder de zorgzame handen van Joachim Eijlander (1975) die bij Jan Hollinger in Rotterdam zijn eerste lessen kreeg en vervolgens in achtereenvolgens Utrecht, Amsterdam en Berlijn ging studeren. Voor de niet-kenners: Joachim is de oprichter van het alom hoog gewaardeerde Rubens Kwartet en samen met de pianiste Anastasia Safonova vormt hij een duo. Zijn cello is, hoewel geen typische barokcello, eveneens van goeden huize: een Gaetano Chiocci, vervaardigd in Padova in 1870. Voor wie echt het naadje van de kous wil weten: de strijkstok komt uit Sint-Petersburg, gemaakt door Nikolaus Kittel in 1860. Echt paardenhaar? Ongetwijfeld. Maar met de mooiste cello en de beste strijkstok begin je niet veel als het technische handwerk niet op orde is; en dat is dan nog maar voorzichtig uitgedrukt. Wie hoog op de ladder wil komen moet een ware virtuoos op zijn instrument zijn; en dan begint het echte werk pas. Zo is het altijd al geweest, van Piatigorski tot Fournier, van Rostropovitsj tot Gendron; en zo zal het ongetwijfeld blijven. Joachim Eijlander is een groot cellist, zonder enige twijfel. Om de gedachte te bepalen: in de klasse van een Jean-Guilhen Queyras. Dat zegt toch wel wat.

Kan ons land overigens bogen op een rijke cellotraditie? Zeker wel. Diverse Nederlandse componisten hebben voor de cello geschreven, zij het in combinatie met een of meerdere instrumenten (wie kent inmiddels niet die prachtige serie 'Dutch Cello Sonates' (www.cellosonate.nl) van het duo Doris Hochscheid en Frans van Ruth, waaraan al sinds 2008 met groot enthousiasme en met dito kennis van zaken geïnspireerd wordt gewerkt en die alom lof oogst, niet in de laatste plaats in de recensies op onze site. Het duo heeft deze muziek bovendien 'live' wereldwijd geïntroduceerd, van Indonesië tot Frankrijk en van Italië tot Oekraïne. Een beter visitekaartje voor Nederlandse muziek lijkt ondenkbaar (ziet u dat trouwens onze orkesten al doen? Met Nederlandse componisten op tournee?).
Onlangs besprak ik een prachtige cd getiteld 'The Italian origins of the violoncello', met in de hoofdrol de Nederlandse celliste Lucia Swarts (klik hier voor de recensie). En schieten nog meer namen voorbij: Anner Bijlsma, de wereldberoemde nestor en docent van het Nederlandse cellospel, Dmitri Ferschtman (de vader van de violiste Liza Ferschtman, een net zo muzikalische Rus die al zolang in ons land woont en werkt dat hij best als Nederlander mag worden aangemerkt), Richte van de Meer, Godfried Hoogeveen, Floris Mijnders, Quirine Viersen, Jean Decroos, Pieter Wispelwey en last but not least Mayke Rademakers, die zich nog niet zo lang geleden aan de zes cellosuites waagde (klik hier voor de recensie). We hebben iets met de cello, het instrument dat - zegt men - het dichtst bij de karaktereigenschappen van de menselijke stem komt.

En dan is daar Joachim Eijlander die een Bach neerzet om van te watertanden. Uit zijn spel valt af te leiden dat hij zich in de diepe gelaagdheid van deze zes suites eerst intensief heeft verdiept en zich die vervolgens eigen heeft gemaakt. Een uitgesproken winstpunt is ook dat hij tot de cellisten behoort die het dansante karakter in deze muziek het juiste gewicht toekent en deze met lichte toets vorm geeft. Dat komt niet alleen de diversiteit, de afwisseling ten goede, maar de contrastwerking pakt ook zegenrijk uit voor de concentratie van de luisteraar (hoewel men de zes suites niet na elkaar moet beluisteren, vind ik). Treffend zijn ook de zonder uitzondering goed gekozen tempi (die deels weer samenhangen met de dansante benadering) en de vlekkeloze intonatie. Als karakter een belangrijke eigenschap in de muziek is (en dat vinden we, denk ik, allemaal), dan is Eijlander de interpreet die ongetwijfeld goed naar zijn voorgangers en tijdgenoten heeft geluisterd maar wel degelijk zijn eigen weg heeft gekozen. Dat wordt al snel duidelijk als vier willekeurige uitvoeringen (Ma, Fournier, Kirshbaum en de eerste opname van Wispelwey) ernaast worden gelegd.

Er zijn intussen talloze opnamen van de Cellosuites voorhanden. Ooit begon dat bij de legendarische studio-opname die Pablo Casals maakte. Dat er sindsdien op dit gebied veel is gebeurd staat buiten kijf, maar gebleven is de zoektocht naar de 'eigen stem' in dit repertoire, wat op één punt gemakkelijker is: de musicus is uitsluitend op zichzelf en zijn instrument aangewezen. Hij hoeft met andere musici, zoals in een duo, trio, kwartet enz., geen rekening te houden. Wat ook betekent dat hij niet wordt afgerekend op onvolkomenheden van anderen. Het is kortgezegd een echte 'one-man show'.

Zes suites, ieder volkomen anders, werelden op zichzelf. Grote Muziek, zonder enige twijfel, die de best denkbare uitvoering verdient. Voor mij (dat kan voor u uiteraard anders zijn) is de Vijfde suite een waar ijkpunt. Niet alleen uit puur compositietechnisch oogpunt (er valt een boek over te schrijven), maar vooral omdat het muziek is die uit een onbekende wereld lijkt te komen, om vervolgens naar een even onbekende wereld op te stijgen, met de cellist en zijn publiek ergens in het middelpunt daarvan balancerend. Met gekunsteldheden kom je dan niet ver. De contemplatieve schoonheid van de Sarabande krijgt de stem die daarbij past: die van Joachim Eijlander. Als contrast is daar die Gavotte die dankzij het energieke snarenspel van Eijlander zich in aardse diepe kleuren mag wentelen. Wat wordt hier geschilderd! De opname van Daan van Aalst is een juweel: dit fonkelende cellospel staat net zo schitterend in de akoestiek van de Doopsgezinde Kerk in Haarlem afgebeeld.

index