Boeken
over muziek (algemeen)
© Emanuel Overbeeke, maart 2019
Bas Heijne e.a.: RCO meets Europe Koninklijk Concertgebouworkest (klik hier voor het interview met Jan Raes) |
 |
Het nieuwste boek van en over het Koninklijk Concertgebouworkest doet verslag van een project dat het orkest uitvoerde tussen 2016 en 2018. Het bezocht de 28 landen van de EU, waar het Nederlandse orkest als het ware een nieuw orkest vormde door samen te spelen met jonge musici uit die landen. Via optredens, repetities en masterclasses konden de buitenlanders zich laten inspireren door de Amsterdamse musici en andersom. Het project was kortom meer dan een concertreis door vele landen.
Het boek daarover is meer dan een mooi fotoboek met roerende verslagen van muzikale ontmoetingen. Via gesprekken met Nederlanders in den vreemde die betrokken waren bij de organisatie van deze onderneming, bijvoorbeeld medewerkers van ambassades, komen we te weten dat de uitwisseling van muziekculturen voor beide partijen een zeer bemoedigende ervaring was.
Dat resultaat was ook het voornemen van het orkest toen het hieraan begon. In een tijd van toenemend nationalisme en de neiging tot terugtrekken in de eigen nationale identiteit wilde het orkest, waarin mensen uit vele nationaliteiten actief zijn en dat tegelijk een visitekaartje van Nederland is, een daad stellen. Wat kan een orkest dan doen? In ieder geval laten zien dat muziek cultuurverschillen kan overstijgen en in het beste geval iets bijdraagt aan meer wederzijds begrip. En al is het idee in het totale maatschappelijke verkeer waarschijnlijk hooguit een druppel, alle beetjes helpen. Bovendien is de ene aangename ontmoeting symbolischer en invloedrijker dan de ander.
Om dat idee kracht bij te zetten, liet het orkest het boek over het project inleiden door Bas Heijne die zich de laatste jaren heeft laten kennen als een essayist die is opgegroeid met de waarden van de Verlichting, vervolgens besefte hoezeer populisten en anderen daar graag aan wilden tornen, waarop hij besloot in weerwil van die aantasting vast te houden aan zijn immaterieel erfgoed, niet door vanaf de zijlijn gekwetst 'auw' te roepen, maar door zich publiekelijk af te vragen hoe die waarden betekenis kunnen houden in een veranderende omgeving.
Een tweede methode om de actualiteit van dat Verlichtingsidee te onderstrepen was voor het orkest om over dit thema een essaywedstrijd uit te schrijven en om de vijf winnende teksten in dit boek af te drukken. Alle winnaars kijken verder dan het mooie voornemen bij dit project. Ann De Bisschop, afkomstig uit België, een soort verdeeld Europa in het klein, wijst op het belang van goed onderwijs voor iedereen. Kunst moet voor iedereen toegankelijk zijn. De Spaanse Serrano de Haro ziet het orkest als een ontmoeting van de publieke en private sfeer met alle aantrekkelijkheden van dien. De Belg Dave Sinardet gaat in op de rol van cultuur als bindende factor in de naoorlogse Europese verdragen. De Luxemburgse Erna Hennicot-Schoepges verkondigt de noodzaak van eenheid in verscheidenheid en de idee dat de twee ieder op zich funest zijn voor de landen afzonderlijk en voor Europa. De Georgiër Lasha Bugadzeilaatste maakt opnieuw duidelijk dat men bij elke muziek Het Licht kan zien, ook de klassieke (bij hem gebeurde dat toen hij luisterde naar Mozarts pianoconcert KV 467, gespeeld door Robert Casadesus). Daarnaast brengt het boek tien kortere bijdragen van auteurs uit meerdere landen die in wezen hetzelfde complex aan opvattingen uitdragen: klassieke muziek is enerzijds niet meer goddelijk, klasseloos, normatief, tijdloos of verheven boven andere muziek (een zeer hedendaagse gedachte), maar anderzijds net als altijd zeer inspirerend, instinctief en beschaafd in één en tegelijk zo indringend dat het sociale en culturele verschillen kan overstijgen (een tijdloze opvatting; dat de portemonnee daarbij helpt lees ik te weinig; wel lees ik gelukkig dat die portemonnee niet de enige en soms niet de beslissende factor is). Klassieke muziek (misschien wel 'hoge kunst' in het algemeen) is niet slechts een uiting van standsbesef, maar van gevoel voor esthetiek en daarmee ethiek. Met die keuze doen de tien auteurs en doet het orkest een zeer welkome uitspraak over Europa (waarin onderhand zich het idee heeft wortel geschoten dat niet-populisten zich moeten verantwoorden voor niet-populistisch gedrag, terwijl de populisten hooguit een kwart van de bevolking vormen!) en over Nederland (waar het omgekeerde beschavingsoffensief onderhand alle zogeheten elitaire uitingen wenst te marginaliseren en in een kwaad daglicht wil plaatsen).
Het boek is voor de helft voor de koffietafel (prachtige foto's en mooie verhalen) en als zodanig verzorgd uitgegeven. De andere helft is het interessantst.