Emma Los: Geen leven zonder muziek - 125 jaar Het Gelders Orkest

114 blz. met 77 illustraties in kleur en zwartwit

ISBN / EAN 978-90-77696 -17-0. € 25,-

2014, Het Gelders Orkest, Arnhem

---

Anders dan men wellicht zou verwachten is bovenstaande publicatie, het ter gelegenheid van het 125-jarig bestaan van het in 1889 opgerichte Gelders Orkest vervaardigde jubileumboek van de hand van Emma Los, geen minutieus opgezette geschiedschrijving. Dit in tegenstelling tot het aanzienlijk omvangrijkere jubileumboek dat in 1989 verscheen ter gelegenheid van de honderdste verjaardag van voornoemd ensemble en dat werd geschreven door de historicus en PvdA-politicus Henri Lenferink, sedert 2003 actief als burgemeester van Leiden.

Spagaat
Niet dat historische feiten ontbreken, maar men zou hier beter kunnen spreken van ' krenten uit de pap ' waarbij een en ander met de nodige anekdotes en beschrijvingen van enkele saillante wederwaardigheden in de ontwikkeling van het orkest is gelardeerd. En met fraaie, en voor een niet onaanzienlijk deel in - al dan niet in groot formaat - kleur afgedrukte illustraties en foto ' s. Het meest fascinerende van Los ' ontboezemingen is de begin- en de eindfase in de geschiedenis van het orkest. Want zowel in de tijd van zijn oprichter, Jan Albert Kwast, als in die van de huidige Algemeen directeur (en onder andere oud-trombonist van Het Gelders orkest), George Wiegel, draaide, respectievelijk draait het om de moeilijk te overbruggen spagaat tussen het functioneren van het orkest als leverancier van lichte en in de richting van amusementsmuziek tenderende en het eerbiedwaardige symfonische repertoire. Pas onder Martin Heuckeroth, die niets ophad met de muziek uit de harmonie en de fanfare-wereld, ontwikkelde de voorloper van Het Gelders Orkest, de Arnhemsche Orkestvereniging, zich tot een pleitbezorger van niet alleen het grote symfonische repertoire maar ook de toenmalige eigentijdse muziek. Getuige bij voorbeeld de Nederlandse vuurdoop van de Derde symfonie van Gustav Mahler op 19 oktober 1903 - aan de vooravond van de Amsterdamse primeur (op 22 oktober) met het Concertgebouworkest onder leiding van de componist! - alsmede de wereldpremi è re van de Eerste symfonie van onze landgenoot Matthijs Vermeulen op 12 maart 1919.

Programma's
Een regelmatig terugkerend thema in de ' Werdegang ' van de AOV en HGO zijn de telkens terugkerende bezuinigingsperikelen en dreigende fusies. Wat niet wegneemt dat het orkest vele perioden van muzikale bloei heeft gekend, en soms zelfs het regionale orkest was dat de meeste eigentijdse muziek programmeerde. En dat brengt me meteen op het betreurenswaardige feit (dat niet alleen voor dit boek opgaat, maar tevens voor dat van Lenferink) dat men omtrent de programma ' s weinig tot niets aan de weet komt. Financi ë le beperkingen zullen er ongetwijfeld debet aan zijn dat dit jubileum niet als aanleiding is aangegrepen om een voor alle ge ï nteresseerden toegankelijk database in het leven te roepen met alle sinds de oprichting gespeelde programma ' s, vergelijkbaar met het initiatief dat onlangs door het Koninklijk Concertgebouworkest werd ontplooid, via wier website men nu immers alle programma ' s kan raadplegen.

Verrassende evenementen
Want zoveel is zeker, HGO was - en is (het blijkt ook uit dit boek in alle toonsoorten) een ondernemend orkest. Zelfs nu men door de nood, als gevolg van de draconische bezuinigingen op cultuur door het Kabinet Rutte I, gedwongen meer en meer in deeltijd is gaan werken - waardoor de orkestleden niet alleen akkoord zijn gegaan met minder salaris maar ook werden gedwongen zelf ondernemender te worden - zijn er verrassende evenementen, zoals het composers in residence-schap van Robin de Raaff, die in opdracht van HGO zijn Tweede en binnenkort ten doop te houden symfonie schrijft, en de samenwerking met Muziekgroep De Ereprijs/Het orkest van de 21 ste eeuw in de vorm van eigentijdse muziekprojecten waarmee men nieuwe publiekscategorie ë n tracht aan te boren. Dat laatste doet men ook door imposante en landelijk de aandacht trekkende filmbegeleidingen en, last but not least, het geven van optredens op ver van het bed van de gewone concertzaal liggende locaties. Juist die aspecten worden door Los helder belicht, waarbij de prachtige maar soms ook wat glossy overkomende kleurenfoto ' s hun uitwerking niet missen.

Keerzijden
Natuurlijk is de grondtoon van het geschrevene soms erg in de geest van de 'New positivo's' maar het boek is dan ook door het orkest zelf ge ï nitieerd en uitgegeven. Dus wat kan men anders verwachten? Dat betekent dat men betreffende de keerzijden van bepaalde gebeurtenissen en ontwikkelingen niet of nauwelijks wordt ge ï nformeerd. Neem de tot tweemaal plaatsgevonden hebbende Japan-tournee, waarbij de toen vigerende chef-dirigent (en nu honorair gastdirigent) Martin Sieghart beide malen werd genegeerd en de destijds als gastdirigent bij HGO furore makende Japanner, Ken-Ichiro Kobayashi, werd ingehuurd. Waarschijnlijk vanwege zijn grote populariteit in zijn geboorteland, hoewel Sieghart ook toen al regelmatig in Japan - en met eclatant succes - dirigeerde. Of neem niet alleen het feit van het steeds meer, als gevolg van eerder genoemde bezuinigingen, in deeltijd opereren van de orkestleden, maar ook en vooral de telkens in aantal toenemende activiteiten buiten het koesteren van de kerntaak van het orkest - let wel van ieder orkest - te weten het consolideren en verder cultiveren van de symfonische cultuur. Want dat die extra taken vroeg of laat nadelig zullen uitpakken voor het op verantwoorde wijze overeind houden van de ensemblecultuur is aan geen enkele twijfel onderhevig. Natuurlijk, de beste stuurlui staan aan wal en kritiek vanaf de zijlijn is maar al te gemakkelijk, maar toch. Alle ontwikkelingen kennen hun grenzen en de toekomst zal leren - en hopelijk is dat nog een lange toekomst - of de door de huidige directie - en door de politieke omstandigheden afgedwongen - ingeslagen weg de juiste is.

Gezellige zitjes
En dat brengt ons, zoals al eerder gememoreerd, terug naar de beginfase van de symfonische cultuur in Arnhem en Gelderland, die echt moest worden veroverd, en waarbij ook toen het spanningsveld tussen vermaak en de ' Grote Kunst ' bij vlagen pijnlijk merkbaar was. Soms lijken we inderdaad terug bij af, getuige het onderschrift van de auteur bij een recente foto van HGO: " Verbande een dirigent als Peter van Anrooy het bedienen aan tafel, nu zijn de gezellige zitjes tijdens sommige concerten weer terug. " Ik zou willen zeggen: het kan verkeren! Maar ook: " HGO, let op uw seack! " Men kan elk publiek conditioneren, zowel in goede als slechte zin. Dat HGO, zoals uit deze uitgave blijkt, niets onbeproefd laat waar het gaat om het inzetten van andere concertformules en nieuwe media is één ding, als maar duidelijk is en blijft waar de prioriteit ligt, namelijk bij die symfonische kerntaak (graag verwijs ik naar een van mijn recente columns op deze site over dit onderwerp (klik hier).

Glossy tijdschrift
Er zij gesteld dat ' Geen leven zonder muziek ' een leuk geheel is om door te bladeren, niet in de laatste plaats vanwege het uitstekend verzorgde en ogende illustratiemateriaal. Dus zeer geschikt voor de tijdschriftentafel. Maar 25 euro lijkt mij voor een uitgave als deze, waarvan de inhoud me toch te veel wegheeft van een, toegegeven wat lijviger uitgevallen, glossy tijdschrift, een te hoge prijs. Vijftien euro zou de lading beter dekken en wat meer is, de aanschaf van deze publicatie in belangrijke mate bevorderen. Ten slotte nog een omissie. Op pagina 41 wordt geciteerd uit een recensie uit 1948, die uit De Gelderlander afkomstig zou zijn, maar dit dagblad bestond toen nog niet. Met een aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid betreft het hier de - inmiddels opgeheven - Arnhemsche Courant.