Boeken

 over componisten

 

© Emanuel Overbeeke, mei 2018

 

Theo Loevendie: Memoires van een componist

Uitgeverij Prometheus, Amsterdam 2018
ISBN 978-90-446-3674-1
285 blz., paperback en geïllustreerd
Verkoopprijs € 20,--

https://webwinkel.uitgeverijprometheus.nl/
book/theo-loevendie

Klik hier voor het interview met Theo Loevendie


Theo Loevendie (87) is in de loop der jaren vele malen geïnterviewd en zijn memoires bevatten voor zijn trouwe volgers veel bekende informatie. Niettemin is het boek ook voor hen zeer de moeite waard. De conclusies die hij uit de gebeurtenissen trekt, kregen we al eerder in interviews soms aan de hand van andere anekdotes, maar de 'nieuwe anekdotes' zijn interessant zowel om zichzelf als om de moraal. Loevendie is geen man voor ingewikkelde bespiegelingen, literaire hoogstandjes en uitvoerige psychologiseringen en zijn boek kan men het beste beschrijven als een volstrekt onopgesmukt gebracht levensverhaal dat bovendien een extra licht werpt op zijn muziek. Hadden we van Loevendie alleen dit boek gehad, dan was het, bedoeld of niet, een waardevolle beschrijving geweest van de culturele veranderingen in Nederland in de laatste vijftig jaar.

Theo Loevendie (1930) is geboren in een arme Amsterdamse volksbuurt. Zijn liefde voor muziek ontdekt hij vroeg met hulp van zijn onderwijzer, maar kan aanvankelijk nauwelijks worden ontwikkeld om financiële redenen. Dat hij een 'volksjongen' is en klassieke muziek in zijn jonge jaren geldt als muziek voor andere mensen, beseft hij natuurlijk wel, maar is voor hem geen reden voor minachting uit standsbesef of populistische praatjesmakerij. Integendeel, van meet af aan heeft hij een open blik en wil hij zich laten meeslepen door de kracht van goede muziek. De oorlog, die hij als tiener meemaakt, legt het zaadje voor zijn liefde voor jazz. Via allerlei baantjes binnen en buiten de muziek komt hij in het schnabbelcircuit en zo in Turkije. Op de bootreis terug ontmoet hij de liefde van zijn leven (een Turkse juriste) met grote gevolgen voor leven en werk. Niet alleen een huwelijk en twee dochters, maar ook een vorm van jazz-muziek waarin Oosterse elementen een grote rol spelen en daarna vanaf ongeveer 1970 een vorm van 'ernstige muziek' waarin alle stijlen die hij tot dan toe heeft beoefend een plek krijgen. Zijn muziek lijdt absoluut niet onder de versleten tegenstelling tonaal-atonaal, noch onder de hokjes van jazz en klassiek (de vermenging van deze stijlen neemt in zijn werk vele vormen aan). De meeste interviews met hem (die ik ken, moet ik erbij zeggen) dateren uit de jaren zeventig, tachtig en negentig, wanneer hij met speels gemak de muzikale tegenstellingen van destijds soeverein aan zijn laars lapt zonder daarbij last te hebben van negatieve oordelen over muziek die eerder zijn ingegeven door standsbesef dan door muzikale kwaliteit. Zo verkent hij meer en meer de opera en schrijft hij voor ensembles waarin uiteenlopende tradities samenkomen.

Theo Loevendie wordt geïnterviewd door Hans Haffmans op Radio 4

Hoezeer hij zich ook heeft ontwikkeld sinds de jaren zestig, al snel worden enkele constanten in zijn oeuvre duidelijk: de hang naar vrijheid, de speelse omgang met patronen, de brede blik en het belang van goede menselijke verhoudingen. De ook voor trouwe Loevendie-volgers nieuwe informatie betreft vooral de fase waarin hij vooral of uitsluitend actief was als jazzmusicus, wellicht ook omdat we uit deze fase van zijn carrière (de jaren vijftig en zestig) veel minder interviews hebben dan uit de fase waarin hij meer en meer klassieke componist was. Hoe beter de verhoudingen, hoe meer men elkaar wil begrijpen en hoe meer vrijheid er binnen een patroon mogelijk is. De tegenstelling tussen orde en vrijheid lijkt op afstand in zijn werk niet altijd duidelijk: improvisatie kan een stijl worden en een kenmerk van zijn taal is een zekere losheid. Dit soort omgang met een keurslijf had hij blijkens zijn memoires niet van vreemden, evenals zijn poging om de tegenslagen des levens met humor en zonder mokken het hoofd te bieden.

Loevendie is geen man van grote woorden, maar hij zegt met weinig woorden wel veel dingen. De hokjesgeest die tijdens zijn jonge jaren nog welig tierde, is nu gelukkig veel minder sterk dan destijds. Moderne muziek (en dat was in de jaren zestig nog veel muziek vanaf Stravinsky en de Tweede Weense School) is voor veel musici nu minder exotisch en problematisch dan destijds. Van veel toehoorders kam dat helaas niet gezegd worden.

Terwijl ik de memoires las, beluisterde ik allerlei composities van Loevendie in diverse genres (dit kan ik iedereen zeer aanbevelen) en bekeek ik oude documentaires waarin Loevendie een rol speelt, onder meer een film over de geschiedenis van de ensemblecultuur. Wie de beelden uit de jaren zeventig vol anarchistische klanken en gedateerd taalgebruik vergelijkt met wat er daarna in Nederland gebeurde, moet erkennen dat het anarchisme en de nieuwe omgangsvormen, die rond 1970 door velen knettergek werden verklaard, nu grotendeels gemeengoed zijn geworden. De pre-provo-cultuur is vrijwel helemaal verdrongen door nieuwe, soms sterk antiautoritaire omgangsvormen; de nieuwe muzikale esthetiek anno 1970 heeft zijn weg vooral gevonden in het intermenselijk verkeer. Dat proces ging niet zonder slag of stoot (de jaren zeventig was een tijd van polarisatie, niet alleen in de politiek, maar vooral qua mentaliteit), maar de rebellen hebben gezegevierd. Nota bene de rechtse rakkers van nu hanteren de methodes van de jaren zestig, terwijl bijna alle middelen van de toenmalige muzikale avant-garde hun weg hebben gevonden naar de populaire cultuur waar ze als gevolg van een grondige esthetische transformatie nog nauwelijks als storend of revolutionair worden ervaren.

Zo bezien is het wellicht geen toeval dat deze memoires verschenen ongeveer gelijktijdig met de herdenking van mei 68. Terwijl deze rebellie voor conservatieve ideologen zo'n beetje de oorzaak is van alles wat er sindsdien is misgegaan, schrijft Loevendie muziek die de leukste illustratie is van de nieuwe cultuur. Hij laat zich niet van de wijs brengen door nieuwe muzikale modes, stelt zich voor veel open, zet alles naar zijn hand en blijft zijn principes trouw zonder blind te zijn voor nieuwe ontwikkelingen. Hij laat zien dat de principes van rond 1970 niet alleen nog net zo valide zijn als toen maar ook dat ze nog steeds geweldige kunst kunnen opleveren. Dat thans amodieuze geluid had ik bij de recente herdenking graag vaker willen horen.

Na het eerste deel van het boek waarin Loevendie zijn wereldbeeld opbouwt, is het vervolg een verzameling nieuwe leuke takken aan de boom. Het boek is een interessante toevoeging aan zijn oeuvre, maar zou zonder dat oeuvre waarschijnlijk niet zijn verschenen. Was dit een boek geweest van 'zomaar iemand' die 'slechts een gewoon leven' zou hebben geleid en geen 'werken van eeuwigheidswaarde' zou hebben afgescheiden, dan was het als tijdsdocument een aardige tekst, geschreven zonder literaire pretenties. Loevendie doet niet aan filosoferen en psychologiseren op gewichtige toon, maar geeft met zijn feiten en meningen wel een aanzet tot interessante bespiegelingen. Als informatieve en soms amusante toelichting bij een fascinerend oeuvre en als verdediging van een mentaliteit, is het zeer welkom.

____________________
Klik hier voor het interview met Theo Loevendie.


index

Home  -  Actueel  -  Audio  -  Muziek  -  Video  -  Boeken  -  Links