Audioapparatuur

Een nieuwe referentie? (1)

Het verhaal van MartinLogan

© Ad Speksnijder, september 2021

Wie kent het niet? Je gebruikt al jaren naar grote tevredenheid je audiospulletjes en dan gebeurt het: je hoort iets dat zoveel indruk maakt dat het gaat knagen. Knagen in de zin van 'is toch wel een hele verbetering' of, 'als ik aan vervanging toe ben, staat deze op de shortlist'. Het overkwam mij een aantal maanden geleden. Op bezoek bij een HiFi- winkel waar ik al 32 jaar over de vloer kom en al heel wat heb beluisterd en soms ook gekocht. Daar beluisterde ik, na zeker 25 jaar, weer eens elektrostaten; van hetzelfde merk als toen. De technologische ontwikkelingen hadden niet stilgestaan, zoveel was meteen al wel hoorbaar. Maar daarover later meer, in deel 2 over dit onderwerp. Op voorhand kan ik verklappen dat een werkelijk schitterend stel elektrostaten een permanente en ook wel prominente plaats in mijn luisterruimte heeft ingenomen.

Maar ja, als je eenmaal begint.dan bestaat de kans dat de rest van de bestaande audioset niet echt optimaal samengaat met de nieuw verworven audiocomponent. Want, dat weet u vast allang, magic happens in the mix. Daarom is uw audiospeciaalzaak, als het goed is, van toegevoegde waarde. Immers, daar weet men doorgaans heel goed wat binnen het assortiment, binnen een bepaald budget, goed samen gaat. Als er dan ook nog de gelegenheid is om thuis, in de eigen akoestische omgeving, te testen zonder enige vorm van verplichting, kunt u tot een echt optimale afstemming komen. Meer dus dan dozen schuiven en cashen.

	KLH Model 9

Het verhaal van MartinLogan
Mensen nemen vaak aan dat MartinLogan is opgericht door een paar jongens, genaamd Martin en Logan, wat een beetje waar is: Gayle Martin Sanders en Ron Logan Sutherland. MartinLogan klinkt in ieder geval beter dan SandersSutherland. Ze ontmoetten elkaar eind jaren '70 in een high-end audiowinkel die Sanders beheerde in Lawrence, Kansas, USA. Ondanks hun verschillende achtergronden - Sanders was opgeleid in architectuur en reclame, Sutherland in elektrotechniek - deelden ze een passie voor muziek en al snel ontdekten ze de toepassing van elektrostatische energie voor luidsprekers. Eén ding was vanaf dat moment evident: transparantie en toonzuiverheid waren ongehoord goed. Maar er was nog een lange weg te gaan alvorens een voor massaproductie geschikt ontwerp een feit was. Want het ontwerpen en bouwen van een elektrostatische luidspreker die ook de frequenties onder zo'n 300Hz natuurgetrouw en zonder verval in geluidsdruk kan weergeven is zelfs vandaag de dag een enorme uitdaging. Destijds (begin jaren '80)was het aantal elektrostatische luidsprekers op de markt danook op één hand te tellen. Hoewel de meeste mislukkingen waren, zijn er een paar, zoals de KLH Model 9 en de Quad ESL's, legendarisch onder muziekliefhebbers.

	Quad ESL 57

De Quad ESL 57, op de markt gebracht in 1957, was aanzienlijk succesvoller, vooral in zijn geboorteland Engeland en totdat de producten van MartinLogan op het toneel verschenen, was het misschien wel de enige commercieel levensvatbare elektrostatische luidspreker in de geschiedenis. Maar hoe goed die Quad's ook waren, ook zij leden aan de beperkingen van het elektrostatisch principe. Laagweergave, plaatsingsgevoelig, groot, kwetsbaar in een vochtige atmosfeer, etc. Maar strijkers, stemmen, kamermuziek: in één woord schitterend! Hoewel in de audiowereld consensus bestond dat de originele Quad ESL beschouwd mocht worden als 's werelds beste weergever van dit soort muziek, moesten liefhebbers van rock of groots symfonisch werk, orgelmuziek en opera, het toch elders zoeken. En die groep vertegenwoordigde, commercieel gezien, geen verwaarloosbaar marktaandeel, een belangrijk aspect dat de grondleggers van MartinLogan goed begrepen.

Het moest beter kunnen
Sanders en Sutherland waren er van overtuigd dat ze het béter konden. Het moest in hun opinie mogelijk zijn een elektrostatische luidspreker te ontwerpen die voldoende bas, geluidsdruk en geluidsspreiding (dispersie) kon produceren zonder vonken, opblazen van versterkers of anderszins. Sanders bracht een klein onderzoeks- en ontwikkelteam bijeen om zijn originele ontwerp, waaraan hij meer dan tien jaar had gewerkt, om te zetten in een praktische, verkoopbare elektrostatische luidspreker.

	Eerste prototype

Het eerste prototype zag het levenslicht in 1980. Natuurlijk had het nog steeds de kenmerken en helaas ook de (afwerkings- en esthetische) kwaliteiten van het wetenschappelijk project: een plat aluminium paneel met draden, verstevigingsribben, grote, open, transformatoren en voedingen, de hele handel aangesloten op een versterker in Sanders' woonkamer. Maar...het klonk toch beter dan verwacht. Er was alleen een probleem: toen ze het volume hoger zetten, flitste en donderde het in het paneel en werd de muziek vervangen door een rookpluim die in de daarop volgende ijzige stilte eenzaam naar het plafond opsteeg. Tóch wisten ze dat ze dichtbij het optimum waren.

Bekroond
Na veel provisorische aanpassingen en innovaties besloten de twee, met slechts een mock-up (dus een nog niet eens een werkend prototype!) en enkele foto's, te exposeren op de Consumer Electronics Show van 1982 in Chicago. Het ontwerp en het verhaal sloegen aan en werd bekroond met de CES Design and Engineering Award. Enthousiast geworden door de reacties en de ontvangen erkenning vertrokken Sanders en Sutherland terug naar Kansas om hun ideeën om te zetten in een nieuw prototype.

Voor de CES van 1983 hadden de heren inmiddels een hybride elektrostatische luidspreker met volledig bereik ontwikkeld die ze de naam Monolith meegaven. Een gerenommeerd high-end bedrijf gebruikte een prototypepaar tijdens de CES-show om zijn audioapparatuur mee te demonstreren. Dealers die de hybride elektrostaten voor het eerst hoorden, waren onder de indruk van het geluid van de visueel aantrekkelijke, doorzichtige 'Monolieten'. Velen stonden in de rij om ze te mogen verkopen. Het was toen dat Sanders en Sutherland hun middelste namen aan de onderneming gaven en in staat waren te voldoen aan de vraag die ze zelf hadden gecreëerd. MartinLogan kreeg vleugels.

Terug naar het begin van dit verhaal
Na het beluisteren in de winkel, stond binnen twee weken een werkelijk schitterende set luidsprekers van MartinLogan op een indrukwekkende manier muziek te reproduceren. Zo'n periode waarbij het genieten van de muziek zij aan zijn gaat met de prangende vraag: hoe zou die of die muziek op deze weergevers klinken? En voor je het weet is het nachtwerk geworden, en dat terwijl er de volgende dag wel weer gewerkt moet worden. Proefluisteren heet dat...

Het assortiment

Na het proefluisteren was het duidelijk: geen weg meer terug! Uiteindelijk viel de keuze op een set MartinLogan ESL 9, ook wel de Classic genoemd, de 'kleinste' telg uit de Master Piece Series. De Classic is volledig passief. Het subwoofer-deel (<300Hz) in de overige modellen is uitgerust met actieve versterking. Misschien speelde dat gegeven een rol bij de naamgeving van dit type: klassiek in de zin van volledig passief, zonder geavanceerde maar niet per se tot hogere prestaties leidende techniek. De eerlijkheid gebiedt mij te zeggen dat ik de overige telgen niet heb kunnen beluisteren, maar mits samen met goede versterking, voeding en bekabeling, is er mijns inzens niets dat kan tippen aan de coherentie van een door één versterker aangestuurd systeem.

Technologie
Een uitgebreide uitleg over wat het elektrostatisch principe inhoudt valt buiten de scope van deze recensie. Voor de geïnteresseerden is daarover veel op internet en op de site van ML en Youtube te vinden. Een aantal zaken wil ik wel vermelden omdat ze belangrijk zijn voor een eventuele aanschaf:
•  Elektrostaten zijn groot
•  De Classic meet dxbxh 65x27x152cm
•  Elektrostaten vereisen aandacht bij positionering
•  Elektrostaten werken als een zogenaamde dipool. De voorzijde straalt evenveel geluidsdruk uit als de achterzijde. Plaatsing, met name ten opzichte van de achter- en voorwand, is daarom cruciaal voor de optimale geluidservaring.
•  De ideale luisterpositie is relatief beperkt
• Het afstraalpatroon is wezenlijk anders dan van conventionele conusluidsprekers. Hierdoor is de zogenaamde sweetspot. Echter, door het gebogen front van de MartinLogan elektrostaten, wordt een 30° afstraalgedrag verkregen, waardoor dit nadeel grotendeels is gecompenseerd.
•  Elektrostaten kennen een bijzonder impedantieverloop (frequentiekarakteristiek)
•  De minimale impedantie die wordt bereikt ligt rond de 0,2 Ohm. Ook al is dat bij en boven 20kHz, dat is wel bijna kortsluiting! Dit vereist een versterker die vooral veel stroom kan leveren met bovendien voldoende ingangsimpedantie.

Ik kan me zo voorstellen dat u denkt: 'dat is me allemaal te veel gedoe en met teveel beperkingen'. Begrijpelijk overigens als u deze weergevers nog nooit in een goede setup hebt kunnen beluisteren. Maar voor nu: snuffel eens rond op de site van MartinLogan en kijk hier eens: The MartinLogan Story. Lees eens wat er over geschreven is en als u de kans krijgt ze te beluisteren: doen!!. Ook al bent u niet toe aan nieuwe luidsprekers (dat komt daarna dan wel...)

In deel 2 ga ik verder in op globale technische kenmerken en uiteraard probeer ik u mee te nemen in een unieke luisterervaring. Ook zal ik u (waarschijnlijk wordt dat dan deel 3) meenemen in het verhaal rondom de aansturing van deze giganten. En wie weet, komt van het een het ander.

__________________
Klik hier voor deel 2

index