Opera & Operette

Regietheater uit Spanga: Samson and Delilah

 

© Paul Korenhof, augustus 2007

 

Samson and Delilah

Operafilm naar Samson et Dalila van Camille Saint-Saëns.

Solisten: Carles Alves da Cruz (Samson), Klara Uleman (Dalila), Peter Michailov (Hogepriester), Vincent Le Texier (Oude Hebreër), Mourad Amirkhanian (Abimélech).

Orkest o.l.v. David Levi.

Regie: Corina van Eik.


Het Friese Spanga geniet sinds vijftien jaar de belangstelling van de operawereld vanwege een uniek concept: opera voor iedereen in het weiland - zij het dat daar vanwege het weer weleens ook een tent aan te pas kwam. In dit jubileumjaar lijkt die tent zelfs noodzaak vanwege de technische eisen die de speciaal geschreven jubileumopera stelt, maar aan het concept van 'vernieuwend muziektheater' doet dat weinig afbreuk. Het woord concept krijgt echter een bijsmaak door de wetenschap dat het in Spanga geboden muziektheater in toenemende mate gekenmerkt wordt door de excessen die inherent zijn aan het West-Europese 'regietheater' (en wie meer wil lezen: http://www.city-journal.org/html/17_3_urbanities-regietheater.html ) Een voorbeeld van de combinatie van zin en onzin die dat kan opleveren biedt de film die Corina van Eik, artistiek leidster van Opera Spanga, gemaakt heeft op basis van haar enscenering van Saint-Saëns' Samson et Dalila, een enscenering die overigens niet in Friesland te zien is geweest, maar wel in het Franse Nantes, en die daar tot heftige reacties heeft geleid.

What's in a name?

Het eerste wat opvalt aan deze operafilm is de titel. De door het Friese gezelschap voornamelijk in het Nederlands gepresenteerde film van een Franse (en ook in het Frans gezongen) opera kreeg namelijk de Engelse titel Samson and Delilah mee. Van Friezen die terecht strijden voor het behoud van hun eigen taal, zou men op dit punt een andere opstelling mogen verwachten, maar nee hoor, wie internationaal wil meetellen, kiest voor het Engels. Als het product geheel in het Engels gepresenteerd werd, zou ik er misschien niet zo over vallen, maar verder is er geen woord Engels bij - behalve dan op de titelrol en bij de ondertiteling (maar daar kan men ook voor het Fries terecht!).. 

Ongeloofwaardig

Wie de regiestijl van Corina van Eijk kent, zal het niet verwonderen dat zij deze Samson et Dalila ergens in de Gaza-strook situeerde, waar druk rokende joodse en Palestijnse strijders elkaar het leven zuur maken. Een beetje voorspelbaar en het ligt er allemaal ook een beetje heel erg dik bovenop, maar volgens sommigen is dit DE methode om een nieuw publiek aan te kweken. Ik heb daarover zo mijn twijfels, maar goed, wie ben ik. Dramaturgisch is het bovendien allemaal heel erg onlogisch, nog meer dan de nieuwe spelling die voorschrijft dat joodse met een kleine letter moet en Palestijnse met een hoofdletter.

Wat moeten we bijvoorbeeld met zo'n Dalila die zich in een Palestijnse barak met haar vriendinnen een beetje semi-sexy aankleedt en dan met veel blote buik de zandstraat oversteekt om binnen te gaan in de barak waar Samson met de ouderen zo'n beetje in gebed bijeen is. Aan de ene kant suggereert het een grenzeloze naïveteit, maar aan de  andere kant worden hier ook van dik hout heel erg dikke planken gezaagd.

Dat wordt nog erger als tijdens het daarop volgende balletmuziekje Dalila en haar vriendinnen de joodse mannen een soort visioen voortoveren, waarin zij op een gigantische Davidsster hun paaldanskunsten vertonen, waarna de joodse mannen binnen tien seconden met de half ontklede meisjes een vrijpartij beginnen. En dat alles in gevechtstenue in de Jordaanse woestijn! Alleen Samson houdt stand en geeft zo Dalila de kans voor haar aria 'Printemps qui commence' - en zo gaat de opera door, modieus, recht-toe-recht-aan en platvloers. Hoe onbelangrijk de rol van de muziek daarbij is, blijkt uit het creëren van de meest ongeloofwaardige akoestische omstandigheden, want dat de muziek en vooral de zang ook maar iets met te maken hebben met de beelden die ons worden voorgeschoteld, gelooft geen mens.

Galm

De enige akoestisch aanvaardbare momenten zijn die waarop Van Eik de zang de gedachten van de personages laat zijn. We zien hun monden niet bewegen, maar horen hun stem in een onnatuurlijke galm, niet fraai, maar wel functioneel. Dramaturgisch geloofwaardig wordt deze Samson and Delilahalleen als de modieuze actualisering min of meer uit beeld verdwijnt en Van Eik ons confronteert met de 'tijdloze' drijfveren van de personages, vooral natuurlijk tijdens het liefdesduet dat ook in deze honderd minuten durende film een centrale plaats inneemt. Jammer dat ook daar met de akoestiek gegoocheld wordt, onder andere door het soms toevoegen van een lelijke galm, bijvoorbeeld als 'Mon coeur s'ouvre à ta voix', zonder dat er iets verandert aan het beeld, plotseling klinkt vanuit een enorme galmkelder.

Bij gebruik van de surroundklank wordt de luisteraar bij dat alles constant omringd door een sterk uitwaaierend orkest, terwijl de solisten behalve tijdens de 'galmscènes pal naast de televisie lijken te staan.  Als ik eerlijk mag zijn: erg vermoeiend, en mooi is anders. Geen surround gebruiken dus, maar afspelen in gewoon stereo (of helemaal niet, dat is misschien verstandiger!).

Fitnessfiets

Al met al is de regie van Van Eik een schoolvoorbeeld van de moderne benadering die door het actualiseren meer van het drama afleidt dan dat er een sterkere dimensie aan wordt gegeven. Het is het soort regie dat ervan uitgaat dat publiek niet meer zelf kan denken, maar alles door de regisseur bij de toeschouwers door de strot geduwd moet worden. Dat daardoor een duidelijker drama ontstaat, kan ik niet zeggen. Integendeel. Het afknippen van Samsons haren in het bijbelverhaal had nog een sterk symbolische waarde, maar hoe Samson hier krachteloos wordt gemaakt, ontgaat mij een beetje. Wat hij in de scène daarna in zijn  gevangenis op een fitnessfiets zit te doen, terwijl elders hoogzwangere Palestijnse (?) vrouwen in een kantine langs de muur zitten totdat op de tonen van het bacchanaal de collectieve bevalling inzet, wordt evenmin duidelijk. En zo is er nog veel meer wat ik niet begrijp, maar belangrijk is dat niet. Als Corina van Eik het zelf maar snapt, want dit soort voorstellingen maken regisseurs toch alleen maar voor zichzelf, als artistieke zelfbevrediging. Uitgaande van een 'concept' maken zij ieder element uit de opera daaraan op de een of andere manier ondergeschikt. Dat de logica af en toe nog verder te zoeken is dan in het slechtste operalibretto, doet er niet toe.

Begeleidende muziek

In deze uitzonderlijke omstandigheden weren de zangers zich goed. De tenor Charles Alves da Cruz en de alt Klara Uleman zijn niet de Samson en Dalila van mijn dromen, maar zij proberen hun karakters zo overtuigend mogelijk neer te zetten, de bariton Peter Michajlov straalt de autoriteit en het fanatisme uit dat we associëren met Saint-Saëns 'hogepriester', maar de overtuigendste vocale prestatie komt toch van de bas Vincent Le Texier als de Oude Hebreër. Dirigent en orkest blijven letterlijk en figuurlijk op de achtergrond, alsof zij de begeleidende muziek bij een film spelen...

 


index

Home  -  Actueel  -  Audio  -  Muziek  -  Video  -  Boeken  -  Links