Opera & Operette

Dmitri Sjostakovitsj: Lady Macbeth van Mtsensk

 

© Paul Korenhof, juni 2006

 

Totale triomf voor Lady Macbeth in Het Muziektheater

Dmitri Sjostakovitsj: Lady Macbeth van Mtsensk

Eva-Maria Westbroek (Katerina), Anatoli Kotsjerga (Boris), Ludovit Ludha (Zinovi), Christopher Ventris (Sergej ), Carole Wilson (Aksinja, een dwangarbeidster), Alexandre Kravets (Een sjofele arbeider), Nikita Storojev (Commissaris, Sergeant), Alexandre Vassiliev (Pope, Bewaker), Lani Poulson (Sonjetka), Vladimir Vanejev (Oude dwangarbeider), Valentin Jar (Een leraar), het Nederlands Operakoor o.l.v. Winfried Macewski, het Koninklijk Concertgebouworkest o.l.v. Mariss Jansons. Regie: Martin Kusej.


Scènefoto met Anatoli Kotsjerga (Boris) en Eva-Maria Westbroek (Katerina) (Foto A. T. Schaefer/DNO)

De barbier van Sevilla blijft een van de amusantste opera's aller tijden, maar dat was toch niet de reden waarom intellectueel Moskou zich op 26 december 1962 gniffelend verdrong voor een voorstelling van Rossini's opera in het Nemorivitsj-Dantsjenko Theater. Op de dag van de voorstelling werd namelijk een 'onverwachte' wijziging van het programma bekendgemaakt en werd het publiek 'verrast' met de mededeling dat in plaats daarvan Katerina Izmajlova van kameraad Dmitri Sjostakovitsj zou worden opgevoerd. Of dit ook als een verrassing kwam voor de kopstukken binnen de Communistische Partij, is niet bekend. Het zou ook niet bepaald een compliment zijn voor de anders zo actieve geheime politie. Waarschijnlijker is dat men bewust een oogje heeft toegeknepen, omdat ook in het Kremlin inmiddels was doorgedrongen, dat de Partij zich met haar officiële aanvallen op Sjostakovitsj niet weinig belachelijk had gemaakt. Hoe het ook zij, het echte kwaad was toen wel al geschied en dankzij de stellingname van Stalin was een van de belangrijkste (opera)componisten van de twintigste eeuw was decennia lang afgeremd in zijn artistieke ontwikkeling. Het mag zelfs een wonder heten dat Sjostakovitsj, een kwart eeuw nadat Lady Macbeth van Mtsensk in ongenade was gevallen, nog de moed bezat de partituur ietwat te 'kuisen' (in de Nederlandse betekenis van het woord.).

Geen gegniffel bij het publiek dat op 3 juni in het Amsterdamse Muziektheater de nieuwste productie van de 'ongekuiste' versie in première zag gaan. Hooguit spanning. Hoe zou Mariss Jansons het eraf brengen in zijn debuut bij De Nederlandse Opera? Hoe controversieel zou de regie van Martin Kusej zijn? En was DNO-debutante Eva-Maria Westbroek inderdaad een 'nieuwe Gré Brouwenstijn'?

Scènefoto met Anatoli Kotsjerga (Boris) en Eva-Maria Westbroek (Katerina) (Foto A. T. Schaefer/DNO)

Anderhalf uur later bleken de kaarten geschud. Nooit eerder heb ik in Het Muziektheater bij het begin van de pauze zo'n orkaan van bijval horen losbarsten als na de adembenemende rengalop waamee Jansons en het KCO de tocht van de 'sjofele arbeider' naar het politiebureau begeleidden. Een staande ovatie zelfs, die echter onmogelijk zou zijn geweest als de solisten niet een daarbij passend aandeel hadden geleverd, en als Kusej op het toneel niet alle remmen had losgegooid. De manier waarop Sjostakovitsj' satire op de hypocrisie en de seksuele vrijheid in de jonge Sovjetstaat door De Nederlandse Opera ten tonele was gebracht, ging toen al iedere verbeelding te boven. Een expliciete regie die het vreugdeloze bestaan in een bekrompen, kleinburgerlijke en van boven af gedomineerde (mannen)maatschappij in alle ontluistering blootlegde. Zangers die bereid leken tot het uiterste te gaan en daarbij vocale prestaties leverden op het hoogste internationale niveau, maar waarvoor men nu eens geen dure kaartjes in Covent Garden, Met of Scala hoefde aanschaffen. Een operakoor onder leiding van de scheidende Winfried Macewski dat terecht als het beste operakoor ter wereld beschouwd wordt. En een orkest dat - jammer voor de Wiener Philharmoniker - zonder meer het beste operaorkest ter wereld ís, en dat door Jansons nog even boven zichzelf uit werd getild. Dat orkest droeg niet alleen de voorstelling, het vertaalde Sjostakovtisj' zwaar geïnstrumenteerde partituur in een wonder van doorzichtigheid, met satirische trekjes waar slechts weinig dirigenten oog voor hebben, en met momenten van lyriek en weemoed die ik nooit eerder zo aangrijpend hoorde opklinken.

Over het verdere verloop kan ik kort zijn - over deze Lady Macbeth van Mtsensk is immers al genoeg geschreven. Mariss Jansons werd de held van de avond, Eva-Maria Westbroek kreeg na haar slotscène een bijval over zich heen die haar nu nog kippevel moet bezorgen en waarschijnlijk tot zijn eigen verbazing kon Martin Kusej komen bedanken zonder dat zich één boe-roeper roerde. Alle overigen deelden in de euforie. Het fameus spelende KCO, het koor en de overige solisten, van wie vooral Anatoli Kotsjerga als de geil-vileine schoonvader en Christopher Ventris als de proletarische minnaar een aparte vermelding verdienen. Prachtige kleine rolletjes ook, op alle fronten, en derhalve een voorstelling waarop niets af te dingen viel, of het zouden toch een detail in de regie moeten zijn. Met zoveel ellende en platvloersheid op het toneel kan men een vraagteken plaatsen bij de noodzaak tot 'theatraal wildplassen' en drie uitgeteerde naakten van zwijgende figuranten tussen de weldoorvoede, met gezonde longen gevulde borstkassen van de leden van het operakoor vormden een welsprekend voorbeeld van 'onfunctioneel bloot'. Misschien dacht Kusej daarmee nog te kunnen choqueren? Echt storend was echter alleen het feit dat hij geen oplossing had kunnen vinden voor de korte omkoopscènes in de laatste akte. Die staan of vallen namelijk met het feit dat op weg naar het Siberische strafkamp mannen en vrouwen gescheiden moeten blijven. In deze enscenering was het strafkamp echter al bereikt en dat maakte opmerkingen over 'reizen' en 'doorgaan' onlogisch, veranderde de slotbeelden opeens in een onnatuurlijke symboliek en maakte dat de omkoopscènes zelfs helemaal nergens meer op sloegen. Soms is het gevaarlijk als regisseurs hun eigen verhaal gaan invullen. Zelfs bij een voorstelling waarmee geschiedenis geschreven wordt.  


index

Home  -  Actueel  -  Audio  -  Muziek  -  Video  -  Boeken  -  Links