Opera en operette Sterke Jenufa met slechte zichtlijnen
© Paul Korenhof, oktober 2018
|
||||||||
Janáček : Jenufa
Toen ik enkele maanden geleden het nieuwe seizoen van DNO de revue liet passeren, hoopte ik dat regisseuse Katie Mitchell, nu zij bij Jenufa niet de steun had van haar vaste ontwerpster, zou afzien van een kamertjesconstructie met een wenteltrap rechts of links. Dat bleek ijdele hoop. De wenteltrap is er dit keer niet, maar afgesloten ruimten zijn er te over, inclusief een toilet in het eerste, een klein sousterrain in het tweede en een badkamer in het derde bedrijf. Zichtlijnen
Om in het eerste bedrijf haar favoriete kamertjes te creëren moest Mitchell de handeling verplaatsen van een Moravisch weideveldje bij een molen naar het inwendige van een gebouw. Het werd een moderne bedrijfsruimte: een kantoortje met twee bureaus, een kantine, daartussen op de voorgrond de wc en daarachter de keuken. De noodzaak van die verplaatsing werd niet duidelijk (niets in de latere bedrijven refereert er nog aan), maar wel blijkt dat Mitchell niets heeft begrepen - of heeft willen begrijpen - van een parituur waarin Janáček niet alleen zijn geliefde Moravische landschap probeert op te roepen, maar ook geluiden een dramaturgishe functie geeft, bijvoorbeeld Jenufa's reactie op het geluid van de molen, in het orkest uitgebeeld door de xylofoon. En van de extravagante dronkemans- en dansscène waarmee Steva en de rekruten het halve dorp op zijn kop zetten, blijft bij wat gestamp op een kantinetafel bitter weinig over. Nu toont de openingsscène Jenufa en een nog heel vitale grootmoeder werkend achter de met moderne pc's uitgeruste bureaus, en in de kantine de herdersjongen Jano die voor deze enscenering veranderd is in het kantinehulpje Jana. Kennelijk leven zij echter wel in een maatschappij zonder leerplicht, want nog steeds is Jano/Jana dolblij dat Jenufa hem/haar heeft leren lezen. (Onlogisch wordt Jano's vraag om nog wat letters op papier te zetten en Jenufa's antwoord dat zij uit de stad een leesboek zal meebrengen. Waarom draait zij niet eenvoudig wat uit met haar pc? Of heeft het voor Mitchell ontworpen kantoor geen printer?) Dat we nog voordat er één woord gezongen is, Jenufa in de wc zien overgeven (als de zichtlijnen het toestaan) om indicatie dat zij in verwachting is, past bij deze aanpak, evenals het feit dat de boventiteling van haar verleider, de jonge molenaar Steva, een fabriekseigenaar maakt. Ook andere details in de aangepaste boventiteling wijken af van het libretto in het programmaboek en dus zeker ook van de gezongen Tsjechische tekst die maar weinigen zullen verstaan. Dat laatste is natuurlijk handig voor een regisseur die zijn gang wil gaan, maar gelukkig betreft het in deze voorstelling geen zaken die de eenheid van tekst, muziek en handeling op essentiële punten in gevaar brengt.
Burgerlijke moraal Dat de voorstelling in het tweede en derde bedrijf de keel af en toe dichtsnoert, hangt overigens in hoge mate samen met het idiomatische, meer realistisch dan romantisch overkomende spel van het Nederlands Philharmonisch Orkest onder leiding van de Tsjechische dirigent Tomás Netopil. Daarbij voegt zich een werkelijk kapitale bezetting met voorop de kosteres van Evelyn Herlitzius, vocaal superieur en - hoe navrant het ook klinkt - zo sterk bezig zichzelf te overtuigen dat de dood van Jenufa's baby voor iedereen het beste is, dat het aangrijpend en zelfs ontroerend wordt. Broze lyriek
Gelukkig wist Dasch zich in het tweede bedrijf te herstellen met een broze maar hartverscheurende lyriek in haar zoeken naar de verdwenen baby. Eigenlijk hoor ik liever een warmer, romiger timbre in deze rol, maar de kracht waarmee Dasch in het derde bedrijf Jenufa als een feniks uit haar ellende deed opstijgen, verleende haar vertolking een grandeur die ik niet snel zal vergeten. Haar tegenspeler daarbij was de uitmuntende Tsjechische tenor Pavel Cernoch, als haar uiteindelijke bruidegom Laca. In stem en spel was hij minder de ruwe-bolster-blanke pit dan we gewend zijn, en als hij in het eerste bedrijf Jenufa verwondt, handelt hij meer onbeholpen dan onbehouwen. Het maakte hem daarna des te geloofwaardiger als de bruidegom die haar niet alleen zijn liefde maar ook zijn morele steun kan geven. Hanna Schwarz index |
||||||||