Opera en operette

Josephine Baker - een 'perle noire'

 

© Paul Korenhof, maart 2023

 

Sorey: Perle noire: Meditations for Joséphine
Julia Bullock (Josephine Baker)
International Contemporary Ensemble
Muzikale leiding: Tyshawn Sorey (piano en percussie)
Regie: Peter Sellars
Kostuums: Carlos Soto
Foto's: Ruth Waltz
De Nationale Opera
Amsterdam, 9 maart
www.operaballet.nl

De tweede grote productie in het Opera Forward Festival 2023, Perle Noire met de ondertitel Méditations for Joséphine, is meer een kruising tussen een onewomanshow en een gedramatiseerde documentaire dan een echte opera. Begonnen als een initiatief van zangeres Julia Bullock, die al tijdens haar zangstudie gefascineerd raakte door Josephine Baker (1906-1975), groeide de voorstelling dankzij regisseur Peter Sellars en de muziek van Tyshawn Sorey uit tot een krachtig eerbetoon aan dit icoon in de wereld van het Franse entertainment.

Te weinig is buiten Frankrijk echter bekend dat deze Amerikaanse zangeres en danseres in haar tweede vaderland, dat haar in 1938 officieel adopteerde, niet alleen gold als een befaamd entertainer en een ster van de Parijse Music Hall. Minstens zo bekend werd zij als verzetsheldin en strijder voor de mensenrechten, en voor haar activiteiten werden haar in 1961 het Légion d'honneur en het erekruis voor oorlogshelden toegekend. Uiteindelijk werd zij in 2001 zelfs als zesde (en eerste zwarte) vrouw geëerd met een plaats in het Parijse Panthéon.

Uitgaande van teksten van Claudia Rankine werd natuurlijk aandacht besteed aan de theatercarrière van Baker, waarbij Sorey diverse songs uit haar repertoire in zijn muziek verwerkte. Soms gebeurde dat uitgebreid, zoals bij Bye Bye Blackbird en Madiana, waarbij Sellars - met Bullock als briljant 'performer' - voor Madiana ook visueel de sfeer van de Music Hall opriep. Andere reminiscenties waren echter zo sterk geïntegreerd in Sorey eigen muzikale taal, dat zij nauwelijks nog als zodanig herkenbaar waren, zeker niet voor een publiek dat Baker misschien wel nog van naam kent, maar niet meer als artieste.

De kern van Perle Noire is de strijd van Baker als zwarte Amerikaanse met de racistische, van vooroordelen doortrokken mentaliteit waarmee zij geconfronteerd werd in haar geboorteland. Daar ging het werk ook in 2016 in première tijdens het Californische Oja Music Festival in Californië, terwijl de voorstelling in het OFF, door regisseur Peter Sellars betiteld als 'een kunstwerk in voortdurende ontwikkeling', gebaseerd was op de productie uit 2020 voor het Théâtre du Châtelet, die daar door de pandemie niet van de grond kon komen.

De combinatie van Bullock als zingende actrice met Sellars als een sensitief regisseur bij wie het accent altijd ligt op het menselijke aspect, leverde ontroerende, soms zelfs aangrijpende momenten op. De eerlijkheid gebiedt echter te constateren dat dit meer dan eens te danken was aan het feit dat zang en muziek werden afgewisseld met met gesproken teksten. Door de bescheiden versterking van Bullock's stem in combinatie met de krachtige muziek van Sorey, met soms wel zeer krachtig slagwerk, was veel van de zang (in het Engels en het Frans) namelijk slecht of in het geheel niet verstaanbaar.

Daarmee werd Perle Noire, op zich een krachtige voorstelling met een ijzersterke boodschap, tegelijk een illustratie van de manier waarop theater tegenwoordig misschien minder aanspreekt dan theater. De kracht van het theater ligt in het directe contact tussen uitvoerende en publiek, maar als dat publiek een essentieel deel van de informatie uit de boventiteling moet halen (en daardoor ook zijn concentratie moet verdelen), verliest dat contact en daarmee de emotionele band onvermijdelijk aan intensiteit. Het theater van nu is meer een wereld van visuele indrukken opdoen en minder een bron van het 'mee-lijden' dat volgens de traditionele dramaturgie, van de Griekse tragici tot Wagner, Anouilh en Albee de essentie is van de theatrale beleving.

Dat de boodschap van Perle Noire desondanks overkwam, was zeker ook te danken aan de solisten van het International Contemporary Ensemble, die op viool, fluit, fagot, saxofoon en elektrische gitaar Bullock's zang met merkbare inzet ondersteunden. Dat fagot en sax, evenals het door Sorey intensief bespeelde slagwerk, soms misschien iets te veel versterkt waren, is een te verwaarlozen detail. Belangrijker was de intensiteit met als absoluut hoogtepunt een intiem duet van fluitiste Alice Teyssier met Julia Bullock.

Ondanks de hoge artistieke kwaliteiten kunnen we echter vraagtekens plaatsen bij de zin van deze voorstelling in een zaal die misschien wel geheel gevuld was met een progressief 'politiek correct' (woke) publiek. Het werd een beetje preken voor eigen parochie, waarbij de toeschouwers tevreden konden constateren, dat alle kritiek niet meer op hen van toepassing was. Het (vrijwel geheel 'witte') publiek werd juist bevestigd in zijn eigen gelijk en dat trok toch de angel eruit. Het veranderde Perle Noire min of meer in intellectueel amusement, en dat was zeker niet de bedoeling. Of was die ene bezoeker die onder luid gestommel de zaal verliet, toch iemand was bij wie de voorstelling verkeerd viel? In dat geval heb ik niets gezegd!


index

Home  -  Actueel  -  Audio  -  Muziek  -  Video  -  Boeken  -  Links