Van der Aa: Upload
Roderick Williams (Father), Julia Bullock (Daughter)
Ensemble Muziekfabriek
Dirigent: Otto Tausk
Regie: Michel van der Aa
Kostuums: Elske van Buuren
Decor en licht: Theun Mosk
Beeldregie: Joost Rietdijk
Foto's in deze recensie: Marco Borggreve/DNO
Amsterdam, 1 oktober 2021
Voor informatie klik hier

Het leven na de dood lijkt voor Michel van der Aa een bron van fascinatie. Na After Life (2006) een fantasie over de overgang naar een 'tweede wereld' (naar een film van Horekazu Kore-Ede) is ook de 'film-opera' Upload een variatie op dit thema. Op een eigen libretto creëerde hij ditmaal een sciencefiction verhaal over een poging om na een zelfgekozen dood het leven digitaal voort te zetten.

Zo'n 'onsterfelijke' upload van onze hersenactiviteiten blijft voorlopig nog fictie, ondanks de uitspraak van een van de personages dat "never before we have been able to push the boundaries of death so far to the future." Begrijpelijk is echter wel de wens om kennis en waardevolle herinneringen niet door de dood verloren te laten gaan.

De problemen zijn er echter in overvloed en die gaan verder dan het feit dat onze hersenactiviteit in een 'mindfile' met eindeloos veel data moet worden omgezet. Toch zal menigeen er al over gefantaseerd hebben en een van de humoristische momenten in Upload is de mededeling van een geleerde dat hij zelfs een beurs heeft gekregen om aldus zijn kennis voor het nageslacht veilig te stellen.

Om te beginnen zal zo'n proces toch nooit leiden tot een volledig getrouwe 'upload' van een compleet personage, al was het maar door de rol van de programmeur. Zoals zelfs de meest consciëntieuze vertaler onvermijdelijk een interpretatie van een tekst geeft, zo heeft een programmeur onvermijdelijk invloed op de manier waarop een levende en voortdurend evoluerende 'mind' met al zijn emoties, stemmingen en associatieve vermogens in een 'mindfile' wordt omgezet.

Een groter probleem is dat veel van ons geheugen en onze vaardigheden ligt opgeslagen in het onderbewustzijn en dat er een altijd een prikkel nodig is om bijvoorbeeld - soms na heel lange tijd - een herinnering naar boven te halen. En juist dat - vaak volledig associatief - triggeren zal voor een computer een groot probleem zijn. "The human mind is the last analogue device in this digital world" laat Van der Aa een ander personage zeggen. Het zij zo, maar in zijn nieuwe opera komt ook hij uiteindelijk tot de conclusie dat de menselijke geest iets unieks is dat wij beter maar kunnen koesteren.

Deleten
In Upload kiest een vader die steeds meer in het leven vastloopt voor de upload van zijn totale persoonlijkheid in de hoop dat hij, door afstand te doen van zijn fysieke omhulsel, daarmee ook een einde maakt aan de teleurstellingen en de trauma's die zijn leven ondragelijk maken. Dit alles buiten medeweten van zijn dochter die eerder al haar moeder verloor en nu geconfronteerd wordt met haar vader in de vorm van een avatar die haar bovendien gaat overleven. Extra complicatie: als de upload voor de vader niet het gewenste resultaat heeft, is deze genoodzaakt zijn lot in handen van zijn dochter te leggen. Zij zal moeten moet beslissen of ze hem al dan niet zal 'deleten' waarmee na zijn fysieke ook zijn digitale bestaan zal eindigen.

Niet verwonderlijk voor wie de artistieke wereld van Van der Aa kent, is dat Upload nog meer dan de op een speelfilm gebaseerde opera After Life vooral een samengaan is van muziek en film. De wereld van de vader en zijn dochter krijgt gestalte door twee 'levende' zangers op het toneel, terwijl praktische, psychologische en wetenschappelijke aspecten van het uploadproces worden weergegeven in werkelijk sublieme filmbeelden van het laboratorium waar de upload wordt voorbereid en uitgevoerd.

De inventiviteit waarmee Van der Aa als regisseur deze elementen tot twee naadloos in elkaar overlopende werelden heeft samengevoegd, is bij vlagen adembenemend. Behalve een technisch hoogstandje, zeker in de scènes van de dochter en haar geüploade vader, is het resultaat echter ook gewoon een grote hoeveelheid uiterst fraaie filmbeelden. Op verrijdbare schermen trekt een variatie aan beelden aan het oog voorbij met maar één nadeel: zeker in de eerste helft slaat de balans sterk door in de richting van de film, met te weinig muziek om er een 'echte opera' van te maken.

Hoewel Upload in zijn geheel dus misschien iets te veel vertellend en verklarend is, zijn er wel degelijk momenten met een sterke emotionele zeggingskracht. Dat geldt niet alleen voor de relatie van de vader voor wie ook zijn digitale leven op een teleurstelling uitloopt, maar meer nog voor de dochter die juist gehecht is aan het fysieke contact, niet alleen met haar vader, maar met haar hele wereld. Subtiel laat Van der Aa zoiets trouwens ook doorsijpelen in de opmerkingen van andere kandidaat-uploads, en zelfs in het navrante contrast met de schijnbaar meevoelende maar in feite uiterst rationele psychiater in de videoscènes (een mooie, scherp geciseleerde rol van Katja Herbers).

Slotbeeld
Hoewel muziek en zang in deze film-opera niet de hoofdmoot vormen, verdienen zij wel alle aandacht. De aansprekende en kleurrijke partituur met onvermijdelijk een sterk filmisch karakter dat versterkt wordt door knap geïntegreerde elektronische effecten. De orkestpartij zelf, met verrassende ritmische accenten en aansprekende solistische trekjes, wordt met grote precisie verklankt door Otto Tausk en het Ensemble Muziekfabriek. Voor de beide vocale solisten combineerde deze soms sterk pulserende klankwereld met uitmuntend zingbare en sterk invoelbare lijnen waarbij de verstaanbaarheid van de tekst voorop lijkt te staan.

Wel weer echt 'opera' wordt Upload als het aanvankelijk bijna blinde enthousiasme van de vader in de vertolking van Roderick Williams niet alleen verwordt tot een teleurstelling, maar ook leidt tot inzicht. Als dat inzicht vervolgens samenvloeit met het ingehouden verdriet van de dochter, zorgt de desolate wanhoop van een eenzame Julia Bullock op een vrijwel leeg toneel voor muziekdrama van de eerste orde. Het overweldigende slotbeeld met hun beider acceptatie van de voor beiden ongewenste afloop brandt zich op het netvlies.

Home  -  Actueel  -  Audio  -  Muziek  -  Video  -  Boeken  -  Links