Interview

Unieke liedopleiding op komst

© Aart van der Wal, mei 2024

Als de klassieke muziek al enigszins in de verdrukking is geraakt, dan geldt dat zeker voor het kunstlied dat voor iedereen is bedoeld, maar dat geheel ten onrechte met het aureool van 'niche' en elitair' is opgezadeld. Het idee ook dat het een zekere mate van voorkennis verlangt en zich vooral zou richten op een hoger opgeleid publiek dat zich de poëtische teksten min of meer eigen heeft gemaakt. En dan bovendien een vergrijzend publiek, want dat vormt de meerderheid.

Voor de Britse bariton en componist Roderick Williams - hij treedt samen met zijn landgenoot, de pianist Roger Vignoles op tijdens het komende Internationaal Lied Festival in Zeist - maakt de liedkunst essentieel deel uit van onze muziekcultuur, maar het is nog niet tot alle lagen doorgedrongen dat het lied juist voor iedereen is bedoeld. En dat dit besef ook bij de nieuwe generatie een goede voedingsbodem vindt. Dat gaat niet van een leien dakje, zoals blijkt uit een vraaggesprek met de gevierde zanger in Het kunstlied is van iedereen!

Bij de opvatting van Roderick Williams sluit Marjolein Niels, hoofd van de zangafdeling van het Koninklijk Conservatorium, zich helemaal aan. Op haar initiatief is het voor jonge zangers en pianisten vanaf september 2025 mogelijk om een masterspecialisatie in het Lied te volgen. De unieke tweejarige opleiding onder de titel Royal Lied biedt jonge musici, zangers en pianisten, zo de kans om op hoog niveau zich in het liedrepertoire met alle daarbij behorende aspecten (verder) te verdiepen.

Royal Lied is een unieke samenwerking tussen het Koninklijk Conservatorium (KC) en het Internationaal Lied Festival Zeist (ILFZ) en de plek waar de aankomende generatie zangers en pianisten opgeleid worden in (nieuwe vormen van) het vertolken van het liedrepertoire. “Zodat het lied inderdaad, zoals in de tijd van de Schubertiades, weer van iedereen wordt," aldus Marjolein Niels.

Beoogde deelnemers van de opleiding hebben niet alleen een hoog muzikaal niveau en affiniteit met poëzie, maar ook de ondernemende en creatieve geest om actief bij te dragen aan vernieuwing van de kunstvorm.

Marjolein Niels: “Wat we belangrijk vinden is dat ze echt nieuwsgierig zijn naar de tekst, de poëzie, dat ze op het podium verhalen willen vertellen en de relevantie ervan weten te plaatsen in deze tijd. De lat ligt dus zeker hoog.”

	Marjolein Niels

Het kunstlied als niche?
“We moeten echt van dat idee af, maar ook dat het een trage kunstvorm zou zijn waarvoor geen nieuw (jong) publiek meer te interesseren is. Als we in Nederland geen ander geluid laten horen , dan durft geen programmeur straks nog een liedrecital te boeken! Een tegenbeweging is nodig, te beginnen bij de jonge musici die daarvoor de capaciteiten in huis hebben, die vernieuwing willen nastreven en deze zo bijzondere kunstvorm verder willen exploreren. Het woord is echt aan de jonge generatie, de digital natives, jongeren die zijn opgegroeid in een beeldcultuur met internet en sociale media. Daarvan zo breed mogelijk gebruikmaken hoort bij het opnieuw vertellen van die eeuwenoude boodschap die in het lied besloten ligt, maar dan aangepast aan deze tijd en gericht op een nieuwe generatie.”

De traditionele liederavonden zijn wellicht ook aan vernieuwing toe?
“Bij KC gaan traditie en vernieuwing, ambacht en innovatie hand in hand. Dat zal voor deze specialisatie eveneens gelden. De kennis van het verleden, de ervaring van de experts en gastdocenten die deze studenten gaan begeleiden, zijn net zo hard nodig als de drijfveren, inzichten en vaardigheden van de nieuwe generatie. Door deze vruchtbare samenwerking kunnen we alternatieven vinden voor het oude vaststaande stramien, vijfenveertig minuten vóór en vijfenveertig minuten na de pauze, de zanger opgesloten in de bocht van de vleugel. We gaan onderzoeken of we van binnenuit én van onderaf kunnen werken aan de nieuwe vormen waarin het lied gepresenteerd kan worden.”

Hoe moet ik die samenwerking met het ILFZ zien?
“Een van de belangrijke pijlers van het ILFZ is educatie en talentontwikkeling. Daarin zit natuurlijk het raakvlak van de twee partners en daarom zag ik al gauw dat we elkaar veel te bieden hebben, zowel inhoudelijk als in het delen van onze netwerken.

Ten eerste biedt toelating tot de opleiding automatisch een plek in de masterclass-week van het Liedfestival, waar doorgaans een strenge selectie voor geldt. En natuurlijk zal een deel van de zangers en pianisten dat in Zeist optreedt als gastdocent in Den Haag zijn opwachting maken! Maar de samenwerking gaat nog een belangrijke stap verder. In ons masterprogramma initieert de student zijn eigen project dat binnen het gegeven tijdsbestek van twee jaar in de praktijk gebracht moet worden. Passende projecten zal het Liedfestival opnemen in de eigen (rand)programmering, hetgeen voor de student een extra stimulans betekent. Het omgekeerde kan ook: dat de artistieke leiding een bepaald thema in gedachten heeft en dan vervolgens aan de student vraagt of hij of zij er zijn ‘master research' aan wil wijden. Op die manier zijn dus interessante kruisbestuivingen mogelijk.”

Wie gaan de basis vormen voor het leerprogramma?
“Bariton Henk Neven en pianist Hans Eijsackers, die ook als docent in binnen- en buitenland naam hebben gemaakt, spelen hierin een grote rol. Zij zullen de vaste gastdocenten zijn, maar in samenspraak ook de thema's bepalen van de maandelijkse sessies door gastdocenten uit het netwerk van het Liedfestival. Op wekelijkse basis hebben we een team van zeer ervaren begeleiders, waaronder pianist Maurice Lammerts van Bueren, eveneens gepokt en gemazeld in het liedrepertoire, die de duo's zullen coachen.”

Ons land kent geen nationale liedcultuur.
“Anders dan in bijvoorbeeld Duitsland, Frankrijk en Engeland kennen wij dat inderdaad niet. Bij de buurlanden hebben ze das Lied, the art song, la mélodie. Nederlandse componisten zullen zeker een rol spelen, maar wij zijn minder geneigd ons te beperken tot een nationale cultuur. Zelfs tot de Duitse, Franse of Engelse liedcultuur hoeven we ons niet te beperken. Wij bieden een breed scala aan repertoire dat past bij onze studenten die letterlijk uit alle windstreken komen. Van Cyprus tot China, van Letland tot Israël, van Noorwegen tot Iran, van de VS tot Portugal. Ze komen allemaal naar het KC om een brede zangopleiding op hoog niveau te volgen. Voor de liedcultuur is Nederland zeg maar een kleurrijke voedingsbodem: studenten die hun eigen nationale liedcultuur meebrengen. Daar willen en kunnen we zeker ruimte voor maken.”

Wat zie je als jouw voornaamste taak?
“Studenten leerkansen bieden, hen stimuleren een podium te vinden (of te creëren) om dit prachtige vak op hoog niveau en veelvuldig uit te kunnen voeren. Ik vind het belangrijk om uit te dragen dat naast muzikale en vocale kwaliteiten, een ondernemende, pro-actieve houding van levensbelang is voor jonge musici. Als je bent afgestudeerd en zit te wachten tot het een of ander operahuis je belt om auditie te komen doen, ben je zomaar drie jaar verder. Dat heeft niet te maken met kwaliteit, maar met de huidige situatie van het werkveld. Als je blijft wachten tot een kans zich voordoet, ben je te laat. Het lied biedt je bij uitstek de mogelijkheid je talenten direct te exploreren en etaleren. Daar waar een piano en een podium is, kun je spelen en zingen, kun je verhalen vertellen. Als liedduo creëer je samen je eigen programma's, kun je je creativiteit en ondernemerschap tonen. Eigenschappen die je aan het begin van je carrière heel, heel hard nodig hebt. In geen ander genre binnen het vocale repertoire heb je de kans om zo aan het roer te staan van je eigen muzikale loopbaan.

De liedkunst gun ik iedereen, zowel het publiek als de jonge musici. Vanaf oktober van dit jaar staat de inschrijving voor onze liedspecialisatie open, we gaan er iets heel moois van maken!”

_________________
Marjolein Niels studeerde zang aan het Conservatorium van Amsterdam, de Dutch National Opera Academy en De Nederlandse Opera Studio. Tijdens haar carrière was ze een frequente gast bij toonaangevende orkesten en operagezelschappen in Nederland. Enkele hoogtepunten waren haar rol als Rijndochter in Wagners Ring des Nibelungen bij de Nationale Reisopera, de tournee  Er reed een trein naar Sobibor met Jules Schelvis die meermaals op de landelijke televisie werd uitgezonden en de dansopera The Sopranos, in samenwerking met het gerenommeerde dansgezelschap ICKamsterdam. Marjolein Niels heeft solo-recitals gegeven op belangrijke nationale en internationale podia, waaronder het Concertgebouw Amsterdam, Le Grand Théatre de Tours (Frankrijk) en het Voices Festival in Holzhausen (Duitsland). Na een studie cultuurmanagement aan de Universiteit van Antwerpen maakte zij in 2017 een carrièreswitch naar het hoger muziekonderwijs. Sinds 2023 is zij aan het Koninklijk Conservatorium Den Haag verbonden als hoofd van de zangafdeling.

index