|

DVD-recensie
Nikolaus Harnoncourt in Salzburg
© Aart van der Wal, november 2016
|
Salzburger Festspiele - Ouverture Spirituelle
Haydn: Die Jahreszeiten
Dorothea Röschmann, sopraan (Hanne), Michael Schade, tenor (Lukas), Florian Boesch, bariton (Simon)
Konzertvereinigung Wiener Staatsopernchor
Wiener Philharmoniker
Ernst Raffelsberger (hammerklavier)
Dirigent: Nikolaus Harnoncourt
Videoproducer: Michael Beyer
Live-opname: juli 2013, Grosses Festspielhaus, Salzburg
* * *
Mozart: Mis in C, KV 262 (Missa longa) - Litanae de venerabili altaris sacramento KV 243
Sylvia Schwarz (sopraan), Elisabeth von Magnus (mezzosopraan), Jeremy Ovenden (tenor), Florian Boesch (bariton)
Arnold Schoenberg Chor
Concentus Musicus Wien
Dirigent: Nikolaus Harnoncourt
Videoproducer: Felix Breisach
Live-opname: 29 juli 2012, Dom, Salzburg
+ documentaire Nikolaus Harnoncourt rehearsing Joseph Haydn's 'The Seasons' (25')
Unitel Classica 2072962 • 175' • (2 dvd's)
|
|
 |
De verbeeldingsvolle muziek die Joseph Haydn aan de teksten van zijn librettist Gottfried van Swieten wist te ontlokken leverde per saldo twee grote oratoria op, waarvan 'Die Jahreszeiten' het qua populariteit in ons huidige tijdgewricht helaas moet afleggen tegen 'Die Schöpfung'. Dat in de achttiende maar ook nog in de negentiende eeuw niet alleen dergelijke oratoria maar ook opera's danig in de belangstelling stonden blijkt bijvoorbeeld uit de vele bewerkingen voor door de adel onderhouden blazersensembles. Denk in dit verband maar aan de welluidende arrangementen van de twee meest vooraanstaande bewerkers in die tijd: Josef Triebensee (1722-1846) en Jirí Druzecký (1745-1817). Hun 'Harmoniemusik' wordt tegenwoordig (gelukkig!) nog steeds uitgevoerd en op cd vereeuwigd. Nog niet zo lang geleden liet het Nederlands Blazers Ensemble zelfs een geheel nieuwe instrumentale bewerking maken van Haydns 'Die Jahreszeiten', die vervolgens door het leven ging als 'Het Paradijs op Aarde', met Bart Moeyaert als verteller (de live-opname verscheen in 2010 op cd). Zo kan het dus ook.
Opbeurend werkstuk
Na het overweldigende succes van 'Die Schöpfung' in 1798 lag het min of meer voor de hand om dit succes nog eens met een ander werk te herhalen. Dat werd 'Die Jahreszeiten', door Van Swieten met vrije hand op papier gezet, met als uitgangspunt James Thomsons' prozaïsche epos 'The Seasons'. Die vrije hand van Van Swieten uitte zich onder meer in het rigoureus schrappen van de minder vrolijke kanten van het verhaal, zoals het verslag van de in een hevige sneeuwstorm omgekomen landloper, die een van de barre, minder plezante kanten van de winter moest illustreren. Nee, Van Swieten en vervolgens Haydn wilden het publiek met het nieuwe werk eerder opbeuren, dan aan donker getinte gemoedsstemmingen blootstellen. Dat is het duo, het moet gezegd, meer dan uitstekend gelukt. We kunnen ons wederom verbazen over Haydns 'wit' en invalsrijkdom die hem ook in zijn laatste levensjaren niet in de steek liet.
Tussen engelen en boerenkinkels
Er zijn zeker parallellen tussen 'Die Schöpfung' en 'Die Jahreszeiten' aan te wijzen. In beide stukken staan de ordening Gods centraal, vormgegeven door wat de natuur ons te bieden heeft en in diepe verwondering en bewondering doet omzien, met alle denkbare pastorale en pittoreske 'Naturlaut' die daar bijhoort. Hierin is Haydn trouwens ook op zijn best, getuige de vele originele en fantasierijke natuurschilderingen in 'Die Jahreszeiten', die al vooruitlopen op wat Beethoven in zijn 'Pastorale' nog in petto zou hebben, maar ze zijn nog eens extra bijzonder in hun samenhang met het hymnische karakter van het werk. Dat het oratorium zo fabuleus mocht groeien onder zijn scheppende handen mag overigens best bijzonder heten, want in eerste instantie zag Haydn er maar weinig in. Hij maakte graag de vergelijking tussen de engelen in 'Die Schöpfung' en de boerenkinkels in 'Die Jahreszeiten'. Dat de nogal oppervlakkige maar desondanks wel degelijk prozaïsche tekst van Van Swieten bij Haydn de creatieve vonk toch deed overspringen heeft bij nadere beschouwing misschien meer te maken met Haydns achtergrond: hij was immers de zoon van een maker van rijtuigen en karren en daardoor volkomen vertrouwd met het (doorgaans eenvoudige) leven op het platteland. Daarbij hoorden ook de boerendansen, de oogstfeesten en de volbloedige blaaskapellen (die Beethoven in zijn 'Pastorale' nog een bijzondere rol zou geven).
De nieuwe lichting
Mijn eerste kennismaking met het werk gaat heel ver teruggaat, naar eind jaren zestig, toen nog op elpee, met Gundula Janowitz, Peter Schreier, Martti Talvela, de Wiener Singverein en de Wiener Symphoniker met als dirigent Karl Böhm, die in de daarop volgende drie decennia mijn beeld van het werk zeker in hoge mate heeft bepaald. Het is echter wel mijn overtuiging geweest en gebleven dat het 'boertige', zo niet burleske karakter van het stuk niet strookt met een tot in alle krochten gecosmetiseerde benadering zoals onder Böhm, met de drie solisten hoog aan het vocale firmament die vrijwel uitsluitend voor zichzelf spraken, een tot in het kleinste detail fijn geslepen orkestklank (zo ongeveer Böhms handelsmerk in die tijd). Het was een benadering die naadloos aansloot bij het traditionele beeld dat we toen van Haydn hadden of dachten te hebben. Bij Böhm was de humor eerder surrogaat dan spontaan, de pastelkleuren eerder flets dan aangezet. Dirigenten als Bruno Weill, John Eliot Gardiner, Nikolaus Harnoncourt (toen op Teldec) en zeker niet te vergeten René Jacobs brachten, met de 'historiserende uitvoeringspraktijk' als ferm en gedegen uitgangspunt, daar met hun volle overtuiging verandering in. Colin Davis, ook niet de minste onder de dirigenten, viel voor mij al snel af door zijn keus voor de Engelse tekst (waar men overigens best verschillend over mag denken) en zijn aan Böhm herinnerende opvatting.
Fenomenaal
In de zomer van 2013 leidde Harnoncourt in het kader van de prestigieuze Salzburger Festspiele een uitvoering van 'Die Jahreszeiten' die wat mij betreft de geschiedenis mag ingaan als een van de beste ooit. Bij Harnconourt heeft het 'sturm und drang' in de loop der jaren plaatsgemaakt voor een meer uitgebalanceerde aanpak, wat in het bijzonder de grote Weense 'klassieken' ten goede is gekomen. Gelukkig is het grote muzikale charisma evenwel gebleven, getuige ook deze uitvoering van 'Die Jahreszeiten', waarin ongeschonden opgetogenheid gelijke tred houdt met contemplatieve en dramatische momenten. Mag het libretto van Van Swieten nogal naïef zijn, de muziek is dat zeker niet en dat is ook wat wij in deze bruisende en vitale lezing in optima forma krijgen voorgeschoteld, in volle teugen en met een overweldigende gulheid. daarbij geholpen door een fenomenaal presterend solistenteam dat zich gesteund weet door het niet minder fabuleus zingend koor van de Weense Staatsopera en een Weens Filharmonisch dat de mooist denkbare klankkleuren uit deze betoverende partituur weet te toveren.
Stoorzender
Maar toch, het moet een jubelrecensie zijn met een rafelig randje, want de akoestiek van het 'Grosses Festspielhaus' werkt niet mee en de onbeholpen cameraregie pakt uit als een stoorzender die niet over het hoofd kan worden gezien. Wat is hier gebeurd? Het heeft er alle schijn van dat in de regiekamer geen partituur voorhanden was of dat het aan een goede voorbereiding heeft geschort, want van een 'to-the-point' regie is - letterlijk! - geen sprake. De camera zwaait herhaaldelijk naar de verkeerde plek, wordt niet doelgericht ingezet en ondersteunt daardoor de muziek niet. Beeld en muziek lopen herhaaldelijk uiteen, zoals in het laatste deel, als het dubbelkoor zich moet overgeven aan een flitsend vraag- en antwoordspel en het beeld daarmee geen gelijke tred houdt. Beeld en geluid zijn daarmee niet de ideale partners van een uitvoering die op zich wel staat als een huis. Het komt neer op een gemiste kans van jewelste. De tweede dvd, met Mozarts 'Missa longa' en de Litanae de venerabili KV 243, een jaar eerder opgenomen in de Dom van Salzburg, getuigt van zowel een betere geluidskwaliteit als een goed toegesneden beeldregie (misschien door een andere producer?) Weer is sprake van een gedroomd solistenteam, met daarnaast het Arnold Schoenberg koor en het Concentus musicus ensemble, met Harnoncourt net zo gepokt en gemazeld in dit repertoire. De repetitie-opnamen van Haydns 'Die Jahreszeiten' zijn een geslaagde bonus. Ondanks de kanttekeningen zeker geen uitgave om
|
|